130 miljoen voor
herstel en onderhoud
kerken
Exposities
Heemschut-agenda
bouwkunst). De standaardmolen wordt al
genoemd in 1506, en werd in 1975 geres
taureerd.
Griendtsveen
Via Liessel bereiken we Griendtsveen,
een dorp in Limburg dat in 1972 400 bewo
ners telde. Het is genoemd naar de ge
broeders J. en N. van de Griendt, die vanaf
1853 tot omstreeks 1890 met succes de
veengronden hier ontgonnen. Helaas ver
mengde men de bovenste laag bonkaarde
niet met zand, doch maakte men het ge
heel te gelde als turfstrooisel. Daardoor
werden hier geen bloeiende veenkoloniën
als in Oost-Groningen tot stand gebracht.
Typische ontginningsboerderijen zijn de
Emma-Hoeve uit 1913, een Fries geo
riënteerd type met uitgebouwd voorhuis
en langsdeel, vergelijkbaar met de Wilhel-
mina Hoeve uit 1912. Ook de drieroedige
kapberg werd hier toegepast. De ge
meente Deume was in 1874 begonnen met
het uitgraven van het kanaal van Deume,
voor de turfafvoer. Dat kwam goed uit!
Vegetatie van het jongere
Peellandschap
In 1975 schrijft specialist dr. H. A. Vis-
scher: 'De zachte berk wordt hier sterker
door andere houtsoorten begeleid.Men
vindt daar o.a. afgeknotte zegge, gewone
zegge, wateraardbei, melkeppe, water
munt, waterzuring, wederik, moeraswede
rik, wolfspoot, leverkruid. Langs de kana
len groeien elzen'.
Langs de Helenavaart, aan een smalle
kronkelende weg zie ik een groepje paar
den in het veenlandschap met hoog op
schietende grassen, die aan het verse
groen van berken knabbelen. De Peel
leeft! Hier bevindt zich ook het biologische
station van het Natuurreservaat Mariapeel.
Via Horst (overwoekerde kasteelruïne
uit de 14de en 15de eeuw), dat vooral be
kend is door de aspergecultuur, kom ik
tenslotte in Broekhuizenvorst waar de
Peelroute de Maas raakt. Hier staat een
bedehuis in de beschutting van een om
muurd kerkhof (gebouwd omstreeks
1500), middeleeuws van sfeer.
In 1943 schreef ir. G. A. Overdijkink het
Heemschutboekje 'Langs onze wegen'. Hij
was zijn tijd ver vooruit, hij liet aandacht
vragen voor een harmonieuze inbedding
van de weg in het landschap zodat deze
geen steriele streep van beton is, die na
tuur en milieu schade toebrengt. Dat de
ANWB een goed tracé heeft gekozen, ook
wat betreft de Peel, kan de schrijver van
dit artikel volmondig beamen.
Literatuur:
P. G. Bins, Prisma Toeristengids Zeeland,
Brabant, Limburg/Utrecht - Antwerpen
1972.
J. Daams, Noord-Brabant, ANWB, z.pl.,
1949.
Ir. G. A. Overdijkink, Langs onze wegen,
Heemschut-serie Amsterdam 1943
Peel- en Maasroute, toeristische routes, nr.
32, verkrijgbaar bij de ANWB 3,75).
H. A. Visscher, De Nederlandsche land
schappen. Ontstaan, wetenschappelijke
betekenis, belevingswaarde, Utrecht-Ant-
werpen 1975.
Minister Brinkman (WVC) zal 130 miljoen
gulden ter beschikking stellen voor herstel
en onderhoud van cultuur-historisch waar
devolle kerken die beschermd worden
krachtens de Monumentenwet. De minis
ter deelde dit heden mee bij de officiële
her-ingebruikname van het Nederlands-
Hervormde Kerkje aan Zee te Urk, dat een
restauratie heeft ondergaan. De 130 mil
joen extra die de minister heeft gereser
veerd, zal verspreid over vijf jaar worden
toegekend, vanaf 1990. Doel van deze ex
tra injectie in de monumentenzorg is het
sluipend verval van kerken die vermeld
staan in het Monumentenregister van de
Rijksdienst voor de Monumentenzorg te
weren.
Er zijn in ons land 1962 beschermde ker
ken en synagogen die tesamen bijna der
tig procent vormen van de 5500 kerken
(met bijbehorende gebouwen) die Neder
land rijk is. Het merendeel van deze ker
ken stamt uit de (late) middeleeuwen. Een
ander deel is gebouwd in de tweede helft
van de negentiende eeuw in de zogeheten
neo-gotische stijl. Vele van deze kerken
behoeven restauratie, herstel en onder
houd en van het budget van 85 miljoen dat
in het kader van de RRM (Rijkssubsidiere
geling Restauratie Monumenten) per jaar
aan monumenten wordt uitgegeven, wordt
ongeveer 25 miljoen aan kerken besteed.
Desondanks is er sprake van sluipend ver
val dat ontstaat door leegstand en de te
ruglopende inkomsten van de kerkge
nootschappen. Naast de ontkerkelijking
doet de ontvolking van de binnensteden
zich hier gelden. Hoge grondprijzen vor
men bovendien een bedreiging van de
kerken die op stedebouwkundig interes
sante punten staan waar in toenemende
mate vraag naar bouwterrein is.
De beslissing 130 miljoen gulden te re
serveren behoeft nog gedetailleerde uit
werking. Voornemen is van de 130 miljoen
gulden 15 miljoen gulden af te zonderen
ten behoeve van onderhoud dat na een
constructief herstel de kerk voor tenmin
ste deze generatie in goede staat houdt.
Een volgende generatie zal zich - indien
de ontkerkelijking doorzet - opnieuw
moeten bezinnen op het zinvol functione
ren van de gebouwen.
Vooruitlopend op die problematiek
heeft de minister - in afwijking van het
rapport Hirsch Ballin hierover - als kerk
ook aangemerkt een kerkgebouw dat niet
meer voor de eredienst wordt gebruikt.
Uitgesloten, om wettechnische redenen,
zijn voor het eerste jaar waarin de regeling
geldt, de kerken die gemeentelijk eigen
dom zijn. Bij het van kracht worden van de
Algemene Maatregel van Bestuur Onder
houd Monumenten in het komend jaar, zul
len ook kerken in gemeentelijk bezit van
de extra gelden kunnen profiteren. De se
lectie van de kerken zal geschieden door
de RDMZ, waarbij keuze plaats vindt op
basis van de gemeentelijke meerjarenpro
gramma's.
26-8 t/m 11-11
'Bedrijvige fotografie', foto-expositie
over de aanleg van industrieën en ha
vens in de Rotterdamse Archiefwinkel.
Open di t/m zat. van 11 tot 16 uur.
3-9 t/m 19-11
Rotterdammers schilderen Nieuw Rot
terdam. Expositie in De Dubbelde
Palmboom, Voorhaven 12, R'dam. Open
di t/m zat. van 10 tot 5 en zondag van 1
tot 5.
15-9 t/m 29 okt.
Hendrik Wouda, architect en meu
belontwerper. Centraal Museum,
Utrecht. Agnietenstraat 1.
17-9 t/m 26-11
Edele eenvoud. Expositie over de Ne
derlandse architectuur, kunstnijverheid
en tekenkunst uit het laatste kwart van
de 18de eeuw. Expositie n.a.v. 200 jaar
Paviljoen Welgelegen in Haarlem in het
Teylers Museum, het Frans Halsmu
seum en Paviljoen Welgelegen. Tel.
023-319180.
6-10 t/m 31 dec.
'Een betegeld trappenhuis in Jugend
stil'. Bert Nienhuis ontwierp dit trap
penhuis van de Centrale Suikermaat
schappij, waarvan het oude gebouw tot
1981 aan de Amsterdamse Houtman
kade stond.
Expositie in het Nederlands Tegelmu
seum te Otterlo. Open di t/m zat. van 10-
12 en van 14-17 uur en zon en feestda
gen van 14-16 uur.
Tot eind nov.
Vianen in prent en dokument' in het
Stedelijk Museum Vianen aan Voor
straat 103. Open di t/m vr. van 13.30-17
uur. Op zat. van 10-16 uur.
Van 8 nov. t/m 22 dec.
Het Haags Gemeentemuseum als inzet
van beweginstheater van theater
BEWTH. Van woensdag t/m zondag.
Tel. 020-826650.
14 okt. Landelijke Heemschutdag naar
Limburgse Mergelland. De dag
begint met een ontvangst in het
stadhuis van Maastricht met kof
fie en vlaai om 11.30 uur (zie pro
gramma Heemschut van juli/
aug.).
Door ruimtegebrek moesten helaas twee
artikelen overstaan tot het decembemum- 1
mer. Het zijn het artikel 'Bouwhistorisch
onderzoek en publiciteit' van H. W. Boek
wijt en 'De grote verkeerswegen van de i
19de eeuw" van f. A. Hendrikx.
In het weekend van 4 en 5 november star- j
ten in Susteren activiteiten rond de restau
ratie van de Amelbergakerk. Zondagmid
dag licht architect Peutz de plannen toe
(om 13.00 uur).
16
Heemschut, sept.-okt. 1989
