Monumentaal
Friesland
Vincentius gesloopt
Het Kromme
Rijngebied
pjl
Waf
Tussen 1899 en 1943 gaf de Friese Bouw-
kring elk jaar een setje van drie foto's uit
van monumentale gebouwen of onderde
len daarvan. In opdracht van de nu bijna
100-jarige Bouwkring bundelde kunsthis
toricus Peter Karstkarel de historische
reeks van 132 opnamen in 'Monumentaal
Friesland-een fotodocument 1899-1943'.
Het boek, dat door z'n royale afmetingen
de kwalitatief vaak goede foto's alle ruimte
biedt, verscheen onlangs bij de Friese
Pers Boekerij. Door financiële steun van
het Anjerfonds Friesland, de Friese
Bouwkring, Provincie Friesland, Ottema
Kingma Stichting en de Stichting MAF
bleef de verkoopprijs beperkt tot 29,90.
Gedeputeerde D. van der Til nam begin
april het eerste exemplaar in ontvangst.
Foto's uit de Bouwkring-reeks duiken in
Friesland al regelmatig op in de boeken
over het Monument van de Maand. En dat
mag nauwelijks verwonderen, want de se
rie is 'een beelddocument van betekenis',
om het met de woorden van samensteller
Karstkarel te zeggen. 'De oude foto's ge
maakt tussen 1899 en 1943 appelleren niet
alleen aan ons historisch of nostalgisch ge
voel, ze bevatten tevens goede beeldinfor
matie van belangrijke monumenten in
Friesland, monumenten die door verbou
wingen, restauraties en aanpassingen ge
wijzigd of, in het ergste geval, gesloopt
zijn. De foto's zijn bijna steeds beelddocu
menten, soms zelfs de enige van bepaalde
monumenten uit een zekere periode en
dan waardevol voor het wetenschappelijk
onderzoek.
In Amsterdam moest deze
zomer de neo-gotische St.
Vincentius van C.P.W.
Dessing aan dejacob van
Lennepkade het veld rui
men voor nieuw te bouwen
koopwoningen. Clemens
Merkelbach van Enkhui
zen legde op comté en pen
seeltekeningen de sloop in
fasen vast. Links de situa
tie van 6 maart. In het mid-
De fotoreeks van de Friese Bouwkring
was niet voor een breed publiek bestemd,
maar voor vaklieden uit de kring zelf: ar
chitecten, aannemers, technische ambte
naren enzovoorts. In zijn inleiding doet
Karstkarel uit de doeken hoe de reeks tot
stand kwam en introduceert hij in het kort
de zeven fotografen die er in de loop der
jaren materiaal voor aandroegen. Origi
nele afdrukken zijn in allerlei openbare
collecties terug te vinden (Provinciale Bi
bliotheek, Rijksarchief van Friesland, Fries
Museum). De oorspronkelijke glasplaatne
gatieven uit het archief van de Friese
Bouwkring bleken door oxydatie en breuk
nauwelijks meer bruikbaar voor reproduc
tie.
In de boekversie zijn de foto's alfabetisch
per plaatsnaam gerangschikt. Achter in
het boek is de chronologische lijst van de
foto-uitgaven opgenomen. Karstkarel
zorgde bij alle foto's voor 'aangeklede' bij
schriften, die telkens meer vertellen dan
er op het moment van de opname over het
betreffende monument bekend was. Er is
sindsdien aan vertimmerd en gerestau
reerd. Sommige gefotografeerde objecten
hebben het, ondanks de monumentale
waarde die de Bouwkring eraan had toe
gekend, inderdaad niet overleefd.
'Monumentaal Friesland, een fotodocu
ment 1899-1943'; heruitgave van 132 origi
nele foto's van monumenten in opdracht
van de Friese Bouwkring. Toelichtende
tekst: Peter Karstkarel. Uitgave: De Friese
Pers Boekerij, Drachten. Prijs 29,90.
DvdM
den die van 16 april en
rechts die op 15 mei. Zijn
droevige beeldverslag is
van 30 september tot 22
oktober te zien in Museum
Amstelkring 'Ons Lieve
Heer op Solder'aan Oude-
zijds Voorburgwal 40.
Ma t/m zat. van 10-17 uur
en op zon en feestdagen
van 13-17 uur. (foto's van
de tekeningen, óók op om
slag van Henk van Rin-
sum).
'Ik hield van deze droeve oorden, die lelijk
waren in de ogen van mijn adjudanten, van
die nevelige luchten, van die modderige
stromen die zich groeven in een vorme
loze aarde zonder gloed, waarvan de klei
door geen enkele god gemodelleerd
werd'. Zo moet het Kromme Rijngebied
keizer Hadrianus bijgebleven zijn. Inmid
dels heeft het grensgebied van het Ro
meinse Rijk vele eeuwen de tijd gehad
zich te 'modelleren'. Noch natuur noch
mensenhand lieten zich onbetuigd. Het ge
bied met zijn voor een rivierlandschap
kenmerkende eigenschappen als stroom-
ruggen, weide- en hooilanden op de nat
tere kommen en restanten van stroombed-
dingen, dijken, wielen en uiterwaarden,
kent vele interessante monumenten.
Fietsroutes binnen dit gebied kennen we
legio. Een goede cultuurhistorische be
schrijving ontbreekt daarin meestal. In
deze leemte wordt voorzien door het pas
uitgekomen eerste deeltje in de reeks 'cul
tuurhistorische routes in de provincie
Utrecht dat simpelweg de ondertitel 'Het
Kromme Rijngebied' meegekregen heeft.
Het boekje bevat drie fietsroutes: een dor
penroute, een kastelenroute en een boer
derijenroute.
Een autoroute combineert de fietsroutes.
Het boekje, en de deeltjes die nog zullen
volgen zijn het resultaat van gegevens die
uit de projekten monumenteninventarisatie
van de provincie Utrecht naar voren geko
men zijn.
Na een korte, heldere inleiding over land
schap en geschiedenis, waarin o.a. met
duidelijke tekeningen de verschillende
boerderijtypes die het gebied kent behan
deld worden, volgen de fietstochten. Het
leuke van het boekje is dat het ingaat op
locatiekeuze, toponiemen en allerlei cul
tuurhistorische wetenswaardigheden die
van belang zijn voor een goed begrip van
de streek. Ter compensatie van de wat
klein uitgevallen kaartjes tussen de tekst is
achterin een grote topografische kaart van
het Kromme Rijngebied opgenomen
waarop de routes in kleur zijn aangege
ven. Maar ook zonder de routes te volgen
is het boekje aan te raden.
Uiteindelijk zullen in deze reeks boekjes
nog zes 'cultuurgebieden' volgen: Lopi-
kerwaard, Utrechtse Heuvelrug, Eemland,
Gelderse Vallei, Vechtstreek en het Veen-
weidegebied.
Samenstelling: R.K.M. Blijdenstein
Cultuurhistorische routes in de provincie
Utrecht
Het Kromme Rijngebied (deel 1)
PR niustrated bv i.s.m. de Provinciale VW
Utrecht. ISBN 90-72864-04-2
Prijs: f 9.90.
/fi Sfjf
I
SvD
30
Heemschut, juli-aug. 1989
