Hooibergen in Nederland,
opkomst, bloei en
verloedering
L
'1^
Bond Heemschut
Antwoordnr. 3808
1000 PB Amsterdam
EVERHARDJANS
Typisch landschaps
element
onbeschermd
Boerenerf met hooiberg in de omgeving van Amsterdam, getekend en gepenseeld door
Rembrandt. (Stockholm, Nationalmuseum). Dateert uit 1652/53.
Wie kent niet het karakteristieke silhouet van de meerroedige kapberg al reizend door
midden-Nederland, per auto of trein? Ze verlevendigen met hun scherpe silhouet de
aanblik en de 'plastiek' van de boerenerven van de hallehuisgroep in dit gebied: een
horizontale strook met rafelrand aan de onderzijde, van de Noordzee tot de Duitse grens
- van Zuid-Holland tot in midden-Twente.
Heemschut ledenadm.: 230994
Vereniging tot bescherming
van cultuurmonumenten
in Nederland
bon uitknippen en in enveloppe
zonder postzegel opsturen naar:
Het in 1986 herdrukte en bewerkte verkla
rend woordenboek 'bouwkundige termen'
(dr. E. J. Haslinghuisbevat een omschrij
ving van het begrip hooiberg: 'Bergplaats
voor hooi, los op het erf van een boerderij
geplaatst, bestaande uit een dak dat langs
een of meer palen, de roeden, omhoog ge
bracht kan worden, naar gelang er meer
hooi in is opgeslagen.'
Hoe oud zijn hooibergen?
In Nederland duiken in het Drentse Or-
velte voor het eerst paalspiekers op, uit de
Romeinse Ijzertijd. Het zijn bescheiden
vierkante bijgebouwtjes, staande op het
boerenerf. Tegen ongedierte zijn ze op
houten poeren geplaatst, met daarboven
een met leemvlechtwerk omkleed tas-
vloertje, waarin de garven opgestapeld
kunnen worden.
Uit de periode 900 tot 1100 dateren op
gegraven grondsporen (vijfhoekig) van
paalspiekers uit het Drentse Gasselte.
Prof. dr. H. T. Waterbolkvatte de resulta
ten van de opgravingen samen: 'Een ty
pisch element vormen de veelhoekige
hooibergen, soms 4-hoekig, vaak 5- of 6-
hoekig en soms ook 7-hoekig.' In een oor
konde uit 1022 betreffende een hooiberg
in de huidige provincie Utrecht, is sprake
van de aankoop van zes 'laen' (basisbalken
voor het pyramidale kapje).
In het door Ab Goutbeeken de auteur
van dit artikel geschreven boek 'Hooiber
gen in Oost-Nederland', Kampen 1988
staat: "Verder wordt er melding gemaakt
van drie ijzers om de barch mede te hef
fen.'
De hooiberg met verschuifbare kap was in
dit deel van Nederland al kort na het jaar
1000 bekend.
Daarmee is de wordingsgeschiedenis in
het kort aangegeven, maar dan wel zonder
de periode 1100-1960, waarin nog veel
zou geschieden, op technologisch gebied.
Studie van de kapberg
In 1950 schreef de bekende boererijon-
derzoeker drs. R. C. Hekker: Voor de
volkskunde heeft het uitsluitend en voor
de dialectstudie hoofdzakelijk zin te we
ten, waar de kapberg een traditioneel ele
ment is. Om dit te onderzoeken moet men
uitgaan van het boerenbedrijf en niet van
toevallige huidige vindplaatsen. De mid
deleeuwse bronnen waarin slechts van
'berg' zonder meer sprake is, zijn voor ons
nog geen bewijs voor het voorkomen van
een kapberg.'
Rembrandt
Prachtig zijn de penseel- of riettekeningen
van Rembrandt van Rijn, verspreid over
toonaangevende Noordwesteuropese mu-
sea, waarin de hooiberg een dominerend i
motief vormt. Na het overlijden van Saskia
van Uylenburg trok de schilder rond in de
omstreken van Amsterdam, in de jaren na
1640, en legde in zijn schetsen hooibergen
en boerenhofsteden vast. j
Aantallen en concentraties
In heel Nederland moeten omstreeks 1800
duizenden kapbergen geweest zijn. In
Oost-Nederland zijn daar nu zo'n 150 stuks
Secretariaat:
Korenmetershuis
Nieuwezijds Kolk 28
tel. 020-225292
Het aan ommezijde vermeld nieuw lid wordt
opgegeven door:
Naam:
Adres:
Postcode:
Woonplaats:
Geeft u dit lidmaatschap kado? Ja/Nee*
Omcirkelen wat u wenst.
Postzegel
niet nodig
