I
Steden op zoek naar hun
identiteit
ABELE REITSMA
'Citymarketing'is een bekend verschijnsel aan het worden: het 'verkopen' van een stad
als product. Steden zijn in een onderlinge concurrentieslag verwikkeld. Bestuurders zijn
niet meer tevreden over de identiteit van hun stad. Om de mooiste en de beste te kunnen
zijn ontwikkelen steden grootschalige ruimtelijke plannen. De rol die hierin voor monu
menten is weggelegd is wel eens onduidelijk.
Over dit verschijnsel organiseerde de Per
manente Conferentie voor de Europese
Stadsvernieuwing (PCES) een studiedag in
samenwerking met Gemeente Nijmegen
en Katholieke Universiteit Nijmegen. Deze
dag 'Steden op zoek naar hun identiteit'
werd op 1 juni gehouden in Concertge
bouw De Vereeniging te Nijmegen. De be
langrijkste vraag was: Hoe kunnen monu
mentenzorg en welstandszorg bijdragen
aan de vergroting van de identiteit van de
steden?
Ongrijpbaar
Op deze vraag zijn talloze antwoorden ge
geven, maar het allesomvattende defini
tieve antwoord bleef uit. Veel is gezegd
over stedelijke identiteit in het algemeen.
Wat is identiteit? Is er een identiteitscrisis?
Is identiteit wel te maken?
'Identiteit is niet af te pakken. Een stad is
niet te maken' zei burgemeester mevrouw
Drs. Ien Dales van Nijmegen al in haar
openingswoord. Later op de dag zeiden
andere sprekers hetzelfde in andere
woorden.
In zijn inleiding 'Europa 1992 en stede
lijke identiteit'stond Prof dr. Geert Bekaert
(Universiteit van Leuven en Eindhoven) uit
gebreid stil bij de vraag wat identiteit ei
genlijk is. En wat is 'stad'? Het gaat volgens
hem niet om de vorm, maar om 'wat leeft in
de vorm'. 'De identiteit van de stad is zijn
realiteit'. Het kweken van een identiteit is
een 'utopie die voortdurend mislukt'. 'Iden
titeit is geen doel, maar resultaat.'
Stadsbestuur verantwoordelijk
Prof. dr. Erik Bussink (Universiteit van Am
sterdam en Rijksplanologische Dienst) be
sprak de 'Instrumenten ter bevordering
van de stedelijke identiteit'. Afgezien van
gangbare beleidsinstrumenten noemde
Bussink enkele 'creatieve instrumenten'
die een stadsbestuur kan gebruiken om de
ontwikkeling van ruimtelijke plannen te
laten slagen. De hoogleraar pleitte ervoor
om ruimtelijke ontwikkelingsplannen
vooraf te laten gaan door een helder Pro
gramma van Eisen. Stadsbesturen hante
ren te vaak niet zo'n programma, en zijn
dan 'overgeleverd aan de (korte termijn)
markt'. Belangrijk is het ook om in een
vroeg stadium 'kritiek te organiseren' door
deskundigen van buiten aan te trekken.
Bij de totstandkoming van vemieuwings-
projekten zijn veel partijen, uit zowel de
publieke- als de markt-sector betrokken.
Bussink wees erop dat de leiding van de
planvorming bij het stadsbestuur zelf moet
liggen, niet bij de rijksoverheid of bij be
leggers!
Monumentenzorg misbruikt?
Een van de workshops van de studiedag
was gewijd aan monumentenzorg. 'De om
standigheden voor monumentenzorg zijn
gunstiger dan ooit om bij te dragen aan
stedelijke identiteit' stelde workshop
voorzitter H. Meindersma, directeur van
Het Overstichtte Zwolle, in zijn opleiding
op de discussievraag: 'is er een plaats voor
monumentenzorg binnen moderne identi
teitsvorming?'
Verschillende deelnemers wezen op het
gevaar dat het monumentenbeleid onei
genlijke selectiecriteria gaat hanteren.
Monumentenzorg alleen voor economi
sche doeleinden, alleen voor het uiterlijk,
de geveltjes? 'Er vallen al te veel objecten
buiten de boot.' 'Er zijn veel economische
oninteressante monumenten, die moeilijk
te herbestemmen zijn.' Verschillende deel
nemers vonden dat er meer aan educa
tieve programma's en aan voorlichting
moet gebeuren. 'Het gaat om de mentali
teit'.
Nijmegen
Aan het eind van de studiedag gingen de
deelnemers op zoek naar de identiteit van
Nijmegen. Zo was er een excursie door de
Nijmeegse benedenstad en langs de
Waalkade. In de herbouwde benedenstad
doet zich de vraag voor of verloren ge-
gane identiteit te reconstrueren is. De hui
dige benedenstad is een andere dan die
van voor de sloop in de jaren '30 tot '60.
Met de eigentijdse herbouw in de jaren '80
zijn wel de oorspronkelijke hoogtever
schillen, rooilijnen en bouwhoogtes ge
handhaafd - een poging om identiteit in
objectieve, technische termen te vatten.
Hiermee zijn inderdaad enkele unieke
kenmerken van een verdwenen stadsdeel
gereconstrueerd. Maar de oorspronke
lijke variatie aan functies heeft plaats ge
maakt voor de stilte van een overheer
sende woonfunctie.
Nijmegen werkt aan de voltooiing van een
nieuwe identiteitsdrager. Onder de bene
denstad is op de Waalkade een recreatief
verblijfsgebied met grootschalige
nieuwbouwprojecten in ontwikkeling. De
realisatie van een prestige-object, het Ca
sino, ging gepaard met de opoffering van
Romeinse muurrestanten. Monumenten in
de knel?!
'Gereconstrueerde identiteit'in Nijmegen. Zicht vanaf de Stevenstoren op een gedeelte van de
benedenstad, met het Valkhof op de achtergrond (foto Abele Reitsma).
m
24
Heemschut, juli-aug. 1989
