.IÉ
Leningrad, zuster van
Amsterdam
^BSMÏ
ipV'Y
II
iï Pr I
t<v* v
itmtt
H. KNIJTIJZER
De zuidzijde van de Newa
•«JU -JL
i,,
*y" 1-^4 *3 J,
Z T \KT""
<W *+j*9jm
(1 »1«1
t* >l* P |s
l-ll,.
M
Het beroemde museum de Hermitage aan het Paleisplein (foto H. Knijtijzer).
'Reizen is een kunst, een kunst van het aanpassen. Je moet je eigen nonnen loslaten en
met open ogen rondkijken, zoals de grote wereldreiziger uit de Oudheid het heeft
gezegd: Ik ben Jood met de Joden en Griek met de Grieken'. (Bertus Aafjes).
Toen ik in 1985 in Leningrad was heb ik getracht Rus te zijn met de Russen. Dat was de
reden dat ik mij heb afgevraagd: waarom toch schuiven die 5,5 miljoen inwoners van
Leningrad als een schaduw langs mij heen met zulke stugge, strakke en sombere gezich
ten. Natuurlijk zag ik wel verliefde jonge mensen en blijde bruidsparen, die traditiege
trouw het bruidsboeket in de Newa wierpen en ook zag ik wel die glimlachende grootva
der met zijn vrolijk kleinkind. Maar ik begreep ook dat het harde klimaat - vijf maanden
lente zomer en herfst en zeven maanden duisternis - van 4 uur 's middags tot 's morgens
10 uur- zijn stempel heeft gezet op de Leningraders. Ik denk dat het goed is, waar je ook
bent in het buitenland, door de voor jou vreemde dingen heen te zien; dat werkt verfris
send en dat is de vreugde van het reizen.
Velen denken bij Leningrad onmiddellijk
aan de Hermitage, dat winterpaleis waarin
tsarina Elisabeth II zich later terugtrok en
waarin zij tenslotte leefde als een kluize
naarster.
De Hermitage is én als gebouw met zijn
vele prachtige trappehuizen en zijn schit
terende zalen én als museum met zijn meer
dan drie miljoen kunstschatten, waaronder
een fraaie collectie Aziatische en Etruski-
sche voorwerpen, met zijn oude meesters,
Franse Impressionisten als Courbet, Millet,
Renoir en Gauguin en met zijn Klee's en
Picasso's, overrompelend mooi. Maar ver
daar boven uit stijgen de grandeur van de
architectuur en van de stedebouwkundige
schoonheid van het historische centrum
van Leningrad.
Leningrad is in 1703 gesticht door tsaar
Peter de Grote en reeds in 1712 werd St.
Petersburg de nieuwe hoofdstad van Rus
land in plaats van Moskou en dat bleef zo
tot 1922.
Leningrad is evenals Amsterdam ge
bouwd op palen, in een moerassig gebied
van 44 eilandjes onderling verbonden met
400 bruggen terwijl de Newa, breed 200 tot
600 m, om de oude city heenslingert.
De noordzijde van de Newa
Als eerste werd aan de noordzijde van de
Newa de Petrus en Paulus-vesting ge
bouwd. In het midden van de vesting staat
de door de Italiaan Trezzini ontworpen Pe
trus en Paulus-cathedraal met haar 122 m
hoge gouden torenspits.
Westelijk van deze vesting - op het
Wassily-eiland - liet Peter de Grote de zo
genaamde kazernewoningen bouwen; in
het rechthoekige stedebouwkundige plan
van de Franse architect Leblond, leerling
van le Nötre, werden grote woonblokken
neergezet voor Italianen, Duitsers, Fran
sen, Zwitsers en Hollanders die met Peter
de Grote waren meegekomen. Tot 1917
was er nog steeds een Hollandse kolonie
van 150 mensen en ook nu nog bestaat de
Hollandse kerk aan de Newsky Prospekt.
Later werden op het Wassily-eiland
langs de oever van de Newa de Universi
teit gesticht in 1824 door Gottfried Leibnitz
- alsmede de Academie van Wetenschap
pen en de Kunstacademie gebouwd. De
eerste werd ontworpen door de Italiaanse
architect Mattamovi.
Aan de zuidzijde van de Newa ontwik
kelde zich de binnenstad van Leningrad.
In verband met de zeer drassige bodem
gesteldheid werden er drie grachten ge
graven: de Moika, de Gribojedovan en de
Fontanka, die als drie grote bogen lopen
van de noord-oostzijde naar de zuid-west
zijde van de Newa. Deze drie grachten zijn
even kenmerkend voor Leningrad als de
grachtengordel dat is voor Amsterdam.
Maar toch is er een verschil; weliswaar
staan er hier en daar boomgroepen langs
de wallekant, maar in het bijzonder valt het
op dat altijd langs de kademuren prach
tige hekwerken staan opdat de inwoners
bij duisternis niet in het water of op het ijs
zouden vallen. Over de grachten is een
aantal fraaie bruggen gebouwd, vaak ver
rijkt met beeldhouwwerken.
Op overeenkomstige wijze als in Am
sterdam de Weesperstraat, de Utrechtse
straat en de Leidsestraat zijn aangelegd
werden in Leningrad ook radiaalstraten
ontworpen, maar dan wel met een breedte
van 60 m. De meest bekende is de Newsky
Prospekt met een lengte van bijna 5 km;
de eerste 2 km loopt van de Hermitage tot
de Fontanka en vandaar tot de Newa was
zij oorspronkelijk een brandgang in de
bossen buiten de oude stadskern.
In de laatste oorlog werd Leningrad 900
dagen belegerd en gebombardeerd,
waarbij de binnenstad bijna volkomen
werd vernield terwijl er meer dan 900.000
doden zijn gevallen.
Universiteitsgebouw aan de Newa (foto H. Knijtijzer).
20
Heemschut, juli-aug. 1989
