De Grote of
Onze-Lievevrouwekerk
van Dordrecht
Onlangs verzocht de Stichting 'Behoud Grote Kerk Dordrecht' ons eens de aandacht te
vestigen op dit indrukwekkende bouwwerk. Graag voldoen wij aan dit verzoek.
De ontstaansgeschiedenis van de Grote
Kerk is nauw verweven met de opkomst
van Dordrecht als Hollandse gravenstad.
In een oorkonde wordt gesproken over
een nieuw gebouwde kapel in Dordrecht
- Thuredrith cum capella noviter construc-
ta -.
Tijdens de laatste restauratie van de kerk
werd in mei 1986 de fundering van een
absis gevonden in het Hoogkoor die waar
schijnlijk van deze nieuw gebouwde kapel
is geweest. Door de Rijksdienst van oud
heidkundig bodemonderzoek werd deze
fundering gedateerd in de eerste helft van
de 12e eeuw. Gezien de omvang van de
gevonden muurresten moet deze kapel al
van een behoorlijke omvang zijn geweest.
Op of om deze fundering is men in de 13e
eeuw begonnen met uitbreiding van de
kerk in de gotische stijl. De verheffing tot
kapittelkerk in 1367 door hertog Albrecht
van Beieren, was aanleiding tot verdere
bouwactiviteiten. Zo werd aan het eind van
de 14e en de eerste helft van de 15de
eeuw de kerk uitgebreid tot de tegen
woordige omvang.
Als de kerk rond 1450 haar voltooiing
nadert, breekt er echter in 1457 een grote
stadsbrand uit, die ook de kerk groten
deels in de as legt. Aan de bouw en we
deropbouw is de naam verbonden van
Evert Spoorwater, één van de bouwmees
ters van de kathedraal van Antwerpen. In
1439 was hij in Dordrecht benoemd tot
meester steenhouwer en hij heeft zeer ze
ker zijn stempel gezet op de kerk zoals we
hem nu kennen. De kerk is geheel naar
Frans grondplan gebouwd (met invloeden
van de Brabantse bouwstijl: ronde zuilen
met koolbladkapiteel): een driebeukige
kruisbasiliek met zijschepen, koorom
gang, 21 kapellen, waaronder 5 grote
straalkapellen, aan de noordzijde een
groot Mariakoor en een, vanwege verzak
king, nooit afgebouwde 70 meter hoge to
ren. Deze toren staat 2.25 m uit het lood. De
kerk is geheel in steen overwelfd. De to
tale lengte is 106 meter, de inwendige
hoogte 25 meter.
Als in 1572 de stad Dordrecht de zijde
van Willem van Oranje kiest, gaat de kerk
zonder beeldenstorm, over in handen van
de belijders van de 'nieuwe leer' waardoor
het centrum van de eredienst verlegd
wordt van het koor naar het schip. Omdat
in een Hervormde kerkdienst de evange
lieverkondiging (rond een kansel) centraal
staat, verliest het Hoogkoor zijn functie.
Na 1572 begint ook het verval van het
kerkgebouw. Enkele luchtbogen worden
afgebroken, de verzakking van de toren
gaat door, waardoor het gewelf van het
schip begint te scheuren. Alle gotische or
namenten verdwijnen, zoals pinakels, ba-
Interieur van de Grote Kerk van Dordrecht
vanuit het Westen gezien. Links de marme
ren kansel met mahoniehouten klankbord uit
1156.
lustrades, en raamtraceringen. Tijdens de
Franse tijd, in 1795, worden de grafzerken
van hun wapens ontdaan en verdwijnen fa
milieportretten en gildevaandels. Dit ver
val bereikt zijn dieptepunt in de 19e eeuw.
Cuypers
In 1900 wordt echter een grote restauratie
ter hand genomen, die zal duren tot 1939.
Enkele architecten, waaronder de be
roemde Cuypers, geven de kerk haar
oude glorie weer terug.
In 1983 is de kerk weer aan een grote
onderhoudsbeurt toe en staat het gebouw
tot 1987 in de steigers. Zo worden b.v. alle
raamtraceringen weer vernieuwd, het inte
rieur gestucadoord, de 15e eeuwse ge
welfschilderingen hersteld en de muurtjes
van de grafkelders 600) opnieuw opge
metseld.
Na de heropening in augustus 1987 door
prinses Margriet, die de zieke koningin
Beatrix vervangt, hebben tienduizenden
bezoekers kennis kunnen nemen van het
prachtige bouwwerk met zijn vele be
zienswaardigheden.
Ondanks het grote verval van het bouw
werk in voorgaande eeuwen zijn in de
kerk, naast de beroemde koorbanken, en
kele prachtige kunstwerken geplaatst. Zo
is daar de kansel uit 1756. Bekostigd uit
een legaat van Hendrikus van der Vught,
wordt hij ontworpen door Jan v.d. Linden.
Het klankbord is als een kroon geplaatst
boven de marmeren kuip met bijbelse on
derwerpen en symbolische figuren. Heel
knap, bijna onzichtbaar, is dit klankbord
aan de zuil bevestigd.
Het monumentale orgel tegen de west
muur dateert uit 1671 en werd gebouwd
door de Vlaamse orgelbouwer Nicolaas
van Haeghen uit Antwerpen. In 1762 werd
het van rococosnijwerk voorzien en in 1859
wordt het pijpwerk vernieuwd door de or
gelbouwer Kam uit Rotterdam. Het orgel
heeft 51 sprekende stemmen, verdeeld
over drie klavieren en pedaal. Als afschei
ding tussen het schip en het Hoogkoor be
vindt zich een koorhek, gemaakt van ko
per en marmer.
Het mooiste kunstwerk bevindt zich in
het Hoogkoor: de vroegrenaissance koor
banken, gemaakt in 1538-1542. Het is een
wonder dat ze gespaard zijn gebleven,
daar ze maar 30 jaar dienst hebben ge
daan, nl. tot 1572 in welk jaar de kerk over
ging tot de Reformatie. Op de rijkgesne-
den koorbanken zijn enkele triomftochten
afgebeeld. Zo zien we de triomftocht van
de Romein Mucius Scaevola, de triomf
tocht van Karei V, naar houtsneden van Al
brecht Dürer en aan de zuidzijde de
triomftocht van Christus en van het heilig
sacrament. Aan de onderzijde van de op
klapbare zittingen bevinden zich steun-
balkjes (misericorden) met voorstellingen
uit het dagelijks leven.
Muurschildering
Boven de ingang van het Noordertransept
bevindt zich de nieuwste bezienswaardig
heid van de kerk: een muurschildering, in
1579 aangebracht m.b.t. het muntersgilde.
Deze schildering kwam te voorschijn bij
de restauratie van de kerk in 1987 en be
hoort tot de grootste protestantse muur
schilderingen in Nederland, ca. 5 x 8 me
ter.
Naast de zondagse kerkdiensten vinden
in de kerk regelmatig activiteiten plaats,
zoals orgel- en beiaardbespelingen en ten
toonstellingen. In het Mariakoor is een ten
toonstelling te zien van aquarellen betref
fende de gewelfrozetten uit de 15e eeuw.
Op deze rozetten, die van de grond af nau
welijks te zien zijn, is o.a. de lijdensweg
van Christus uitgebeeld.
Synode van Dordrecht
In de Jeruzalem- en St. Joriskapel is een
tentoonstelling ingericht over de Nationale
Synode van Dordrecht in 1618-1619. In 30
panelen wordt de hele gang van zaken
voor, tijdens en na de Synode belicht. Deze
Synode, die geheel bekostigd werd door
de Staten-Generaal van Holland, is van i
groot belang geweest voor de kerk en
staat. Ook buitenlandse afgevaardigden 1
hebben veel bijgedragen tot besluitvor-
ming over de leer van de kerk. De Synode
heeft ook gezorgd voor een bijbelvertaling
vanuit de grondteksten, de zgn. Statenver
taling. De vertaling is van grote invloed ge
weest op de Nederlandse taal.
Kerk en tentoonstelling zijn gratis toe
gankelijk van dinsdag t/m zaterdag van
10.30-16.30 uur en zondag van 12.00-16.00
uur. Rondleidingen vinden plaats op don
derdag om 14.15 uur en zaterdag om 10.30
uur en 14.15 uur of voor groepen, na telefo
nische afspraak, telefoon 078-144660.
Red.
16
Heemschut, juli-aug. 1989
