Heemschut vergadert in
Hanzestad Harderwijk
Ton Koot-penning
voor ir. D. Tuinstra
ABELE REITSMA
Voor de jaarlijkse Algemene Vergadering van Heemschut is deze keer de keus gevallen
op Harderwijk. Vroeger evenals Elburg een Hanzestad aan de Zuiderzee, met de Veluwe
als direct achterland. Na afloop van de vergadering is er een rondwandeling door de
historische binnenstad.
ÖLOl(H Wi
MoRfut.
LEGENDA
Bijzondere bebouwing.
Kern - winkelopporoot
Overige bebouwing.
Water.
0 '070 10 60
Zuiderzee
Automobilisten die Harderwijk via de Fle-
vopolder naderen, hebben hetzelfde uit
zicht op de stad als de schippers op de
vroegere Zuiderzee. In het silhouet ont
breekt echter een hoge kerktoren als ba
ken.
Op de voorgrond overheersen de bouw
werken van het Dolfinarium, een interna
tionaal bekend zeedierenpark. Het water
oppervlak is sinds enkele decennia be
perkt tot de randmeren Wolderwijd en
Veluwemeer. Getuige de jachthaven en de
vele surfers heeft de waterrecreatie het
hier gewonnen van de visserij.
De Harderwijker vloot is geslonken tot
acht viskotters en twee zeilbotters. Verder
houdt de visserijcollectie van het Veluws
Museum van Oudheden' de vroegere lig
ging aan de zee nog in ere.
Vrijwel de gehele binnenstad van Har
derwijk is in 1970 officieel ingeschreven
als een beschermd stadsgezicht. De stad
telt ruim 100 van rijkswege beschermde
monumenten. Ruim 300 bouwwerken staan
op de gemeentelijke lijst van beschermde
monumenten. De stadsplattegrond is eeu
wenlang nauwelijks veranderd, zoals blijkt
uit een tekening van de bekende carto
graaf Jacob van Deventer, van rond 1560.
Weliswaar is het uiterlijk van de stad
voortdurend het toneel van veranderingen
geweest.
Twee eeuwen geleden had Harderwijk
nog een 70 m hoge toren, bij de Grote of
Onze Lieve Vrouwekerk. Deze toren
stortte op 28 januari 1797 onverwacht in en
vernielde het schip van de kerk met het
orgel. Bij het herstel van de kerk is de to
ren niet meer opgebouwd.
De Grote Kerk, van oorsprong een Maria
kapel uit de tweede helft van de 14e eeuw,
onderging van 1967 tot 1979 een restaura
tie. De kerk bevat fraaie gewelfschilderin
gen. Het vieringtorentje, dat tijdens de res
tauratie is aangebracht, bevat een hand
matig te bedienen klokkenspel met 37
klokken van klokkengieter Eijsbouts, uit
1971/72. Het huidige orgel, uit 1826, is van
de hand van de gebroeders Ba'tz te
Utrecht.
Vanghentoren of Soephuis
Harderwijk heeft talrijke waardevolle
bouwwerken. Bijzonder interessant zijn de
gebouwen die tot 1811 gebruikt zijn voor
de Gelderse Universiteit. Verder hebben
veel gebouwen een verleden als klooster.
Schilderachtig is de Vismarkt met de Vis-
poort. In de Donkerstraat bevindt zich nog
een laat 15e eeuws huis.
Een gebouw aan de rand van de binnen
stad stond al eens in de belangstelling van
Heemschut. De restauratie van de Van
ghentoren, of het 'Soephuis', kreeg name
lijk een eervolle vermelding in de prijs
vraag die Heemschut uitschreef bij haar
75-jarig bestaan in 1986.
De Vanghentoren staat aan het Blokhuis,
een pleintje dat genoemd is naar een ver
sterking van de graaf Van Gelre uit de
Middeleeuwen. Waarschijnlijk werd de
Vanghentoren gebouwd als poortgebouw
bij dit Blokhuis, de latere zetel van de
drost.
Tijdens de restauratie, die de eigenaren
zelf uitvoerden onder begeleiding van
deskundigen, bleek het gebouw ooit een
poort geweest te zijn. Het gebouw kreeg
de poortdoorgang en de vroegere hoogte
weer terug. De toren is nu in gebruik als
atelier. Verder telt het pand twee apparte
menten.
Stadsherstel
In de jaren zeventig is in Harderwijk een
actief stadsherstel van de grond gekomen.
Het gemeentebestuur gaf daarbij de voor
keur aan groepsgewijze aanpak van wo
ningen. Een gedeelte van de woningres
tauraties is verzorgd door een plaatselijke
N.V. Stadsherstel. Enkele grote panden in
de binnenstad kregen een nieuwe functie.
Het oude Stadhuis aan de Markt bijvoor
beeld, herbergt sinds 1982 de streekmu-
ziekschool. In een patriciërshuis in de
Bruggestraat is nu het Kantongerecht ge
vestigd. En de synagoge aan de Joden-
kerksteeg is na een recente restauratie in
gebruik bij twee sociaal-culturele instellin
gen.
Sinds december jongstleden staat de
Oranje Nassaukazeme, een historisch ge
bouw aan de Smeepoortstraat, leeg. Dit
gebouw heeft een gevarieerde geschiede
nis. Oorspronkelijk gebouwd als klooster,
herbergde het van 1584 tot 1806 de Gel
derse Munt. Later, tot 1909, deed het ge
bouw dienst als Werfdepot voor het Ko
ninklijke Nederlands Indisch Leger
(KNIL). Een hergebruiksfunktie is nog niet
voorhanden. Op initiatief van een project
groep bestudeert het gemeentebestuur de
mogelijkheid van ouderenhuisvesting.
Vervoer
Harderwijk is per auto en per trein goed te
bereiken. De plaats ligt aan de A 28
Utrecht-Groningen en aan de spoorlijn
Utrecht-Amersfoort-Zwolle. Elk half uur rij
den er stoptreinen. Uit de richting Zwolle,
naar Amersfoort: telkens .20 en .50 uur en
uit de richting Utrecht, naar Zwolle: telkens
12 en .39 uur.
Op 23 maart heeft voorzitter J. Franssen in
Leeuwarden de Ton Koof-penning uitge
reikt aan ir. D. Tuinstra. Tuinstra kreeg
deze hoogste onderscheiding van Heem
schut bij een besluit van het Algemeen be
stuur voor zijn langdurige verdiensten voor
de vereniging. Hij was vanaf de jaren '50
actief voor Heemschut en sinds 1973 is hij
technisch adviseur van de provinciale
commissie Heemschut Friesland.
Heemschut, maart-april 1989
7
