Markant industrieel monument in de Jordaan gesloopt ANNEKARINE LEMSTRA Dropfabriek Kiene, waar Johnny Jordaan nog werkte, moest wijken voor flatgebouw Restanten van het Klene-complex, de sloop is in volle gang (foto A.K. Lemstra). Eind vorig jaar werd aan de Amsterdamse Looiersgracht een belangrijk industrieel monument gesloopt om plaats te maken voor een nieuw flatgebouw. De sloop van dit markante 19e eeuwse gebouw betekent een verarming van het beschermde stadsgezicht de Jordaan, dat bovendien zijn laatste fabriek zag verdwijnen. Hierdoor werd ook de voor deze buurt zo karakteristieke menging van functies, die de Jordaan zo gevarieerd maakt, geweld aangedaan. Annekarine Lemstra, die vorig jaar als kunsthistorica stage liep bij het Gemeentelijk Bureau Monumentenzorg van Amsterdam schreef over de dropfabriek een artikel voor Heemschut. De dropfabriek Kiene besloeg een groot gedeelte van de gevelwand aan de Looi ersgracht in de Amsterdamse Jordaan. Dit grotendeels 19e en vroeg 20e eeuwse fa briekscomplex was het laatste nog functio nerende bedrijf binnen de grachtengor del. Kiene was vanaf de vestiging in 1916 een belangrijke werkverschaffer in de Jor daan. Zelfs Johnny Jordaan heeft er nog ge werkt. In 1987 bleek het complex niet meer te voldoen aan de eisen van een mo derne fabriek, met name de bereikbaar heid was een probleem; de fabriek ver huisde in september 1988 naar Hoom. Om dat het complex onverkoopbaar bleek, was de 'enige' optie het te slopen. Klene's dropfabriek werd in 1916 in Rot terdam opgericht als J.C. Klene's Choco lade en Suikerwerken. De fabriek ver huisde in 1916 naar de Looiersgracht in Amsterdam, waar ze onder leiding van F.J. Kiene, de zoon van de oprichter, uit groeide tot een bloeiende fabriek. Het gedeelte van het complex dat Kiene in 1916 betrok, is aan het eind van de 19e eeuw gebouwd. In dit jaar bezat de fabriek de panden Looiersgracht 45-49. In de loop van de volgende 20 jaar werden er nog 7 panden bij gekocht. In 1939 waren 10 van het 14 panden tellende complex in handen van Kiene. De fabriek werd begrensd door de Looiersgracht, de Lijnbaansgracht en de Passeerdersstraat. De panden aan de Looiersgracht, met name nummer 49, vormden de kern van de fabriek. Looiersgracht 45 was oorspronke lijk een woonhuis, gebouwd omstreeks 1835, dat bij de Hollandsche Suikerraffina derij hoorde. In de 19e eeuw bestond het complex uit gebouwen van de Holland sche Suikerraffinaderij. Aan het eind van de vorige eeuw brandde de fabriek af en maakte plaats voor de huidige bebouwing. Op de kadastrale kaart van Loman uit 1876 wordt de situatie weergegeven zoals die was voor de bouw van het huidige complex. De straatnummering was anders; het complex besloeg Looiersgracht 41 (te genwoordig 45) tot en met Looiersgracht 53 (tegenwoordig 55). Er waren delen on bebouwd. Naast Looiersgracht 45 lag een groot pand van de suikerraffinaderij, be horende bij nummer 45. Naast dat pand lagen kleine woonhuizen (Looiersgracht 43-53). Looiersgracht 49 was architectonisch het belangrijkste gebouw van het com plex. Helaas is er weinig over bekend. Ze kerheid over de bouwdatum ontbreekt. Waarschijnlijk is men in 1887 met de bouw begonnen. Op de kadastrale kaart van Lo man en Van der Stok uit 1882 wordt het gebouw nog niet vermeld. Met zekerheid is te zeggen dat Looiersgracht tussen 1882 en 1897 werd gebouwd, daar uit dat laatste jaar een verbouwing bekend is. In het gemeente-archief worden de plannen van een tweetal verbouwingen van het complex uit 1887 bewaard. Het be trof hier een bebouwing van de tuin van Looiersgracht 45; er werd een fabriekshal geplaatst. Dit plan kwam min of meer overeen met de huidige staat van de ach- terbouw van Looiersgracht 45. Het tweede plan bleek problematischer. Het betrof hier een verbouwing van een pakhuis-achtig, vijf verdiepingen hoog ge bouw. Het zou op Looiersgracht 45 moeten staan. Maar dat perceel was toen al be bouwd met het woonhuis en het achterlig gende gebouw. Toch werd op de plannen het rechter deel van het pakhuis als be staand aangegeven. De oplossing zou kun nen zijn dat het ontwerp uit het archief het gebouw aanduidde dat op de kaart van Loman uit 1876 als 'buurthuis' van Looiers gracht 45 werd aangegeven. Dit gebouw lag tussen Looiersgracht 41 (nu 45) en 43 (nu deel van 49). Als het pakhuis en het pand naast Looiersgracht 45 dezelfde wa ren dan is de oplossing mogelijk als volgt: de verbouwing van het pakhuis is niet doorgegaan. In plaats daarvan werd het bestaande pakhuis afgebroken of ver bouwd tot wat later Looiersgracht 47 werd. Op de plaats die bestemd was voor de uit bouw van het pakhuis, - er werden drie huisjes (nummer 43-47) afgebroken - werd begonnen aan de bouw van Looiersgracht 49, de Hercules. Men is waarschijnlijk met de bouw begonnen in 1887/1888. Italiaans palazzo Looiersgracht 49 was het grootste gebouw van het complex en was opgebouwd als een Italiaans palazzo. Opgetrokken uit rode baksteen, viel het op in het rijtje don kere, lagere bebouwing. Het gebouw was zes verdiepingen hoog. De gevel was zo wel verticaal als horizontaal in drieën ge deeld; verticaal door twee hoekrisalieten, aangegeven door kolossale zuilen, rustica poorten op de begane grond en dubbele ramen op de eerste tot vierde verdieping. Het middenstuk liet op alle verdiepingen, behalve de vijfde, identieke ramen zien. Horizontaal werd het pand in drieën ge deeld door de begane grond, die afgeslo ten werd door een lijst; en door de vijfde verdieping die als architraaf dienst deed. 32 Heemschut, maart-april 1989

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 1989 | | pagina 32