Markant industrieel
monument in de Jordaan
gesloopt
ANNEKARINE LEMSTRA
Dropfabriek Kiene, waar Johnny Jordaan nog werkte, moest wijken
voor flatgebouw
Restanten van het Klene-complex, de sloop is in volle gang (foto A.K. Lemstra).
Eind vorig jaar werd aan de Amsterdamse Looiersgracht een belangrijk industrieel
monument gesloopt om plaats te maken voor een nieuw flatgebouw. De sloop van dit
markante 19e eeuwse gebouw betekent een verarming van het beschermde stadsgezicht
de Jordaan, dat bovendien zijn laatste fabriek zag verdwijnen. Hierdoor werd ook de
voor deze buurt zo karakteristieke menging van functies, die de Jordaan zo gevarieerd
maakt, geweld aangedaan. Annekarine Lemstra, die vorig jaar als kunsthistorica stage
liep bij het Gemeentelijk Bureau Monumentenzorg van Amsterdam schreef over de
dropfabriek een artikel voor Heemschut.
De dropfabriek Kiene besloeg een groot
gedeelte van de gevelwand aan de Looi
ersgracht in de Amsterdamse Jordaan. Dit
grotendeels 19e en vroeg 20e eeuwse fa
briekscomplex was het laatste nog functio
nerende bedrijf binnen de grachtengor
del. Kiene was vanaf de vestiging in 1916
een belangrijke werkverschaffer in de Jor
daan. Zelfs Johnny Jordaan heeft er nog ge
werkt. In 1987 bleek het complex niet
meer te voldoen aan de eisen van een mo
derne fabriek, met name de bereikbaar
heid was een probleem; de fabriek ver
huisde in september 1988 naar Hoom. Om
dat het complex onverkoopbaar bleek,
was de 'enige' optie het te slopen.
Klene's dropfabriek werd in 1916 in Rot
terdam opgericht als J.C. Klene's Choco
lade en Suikerwerken. De fabriek ver
huisde in 1916 naar de Looiersgracht in
Amsterdam, waar ze onder leiding van
F.J. Kiene, de zoon van de oprichter, uit
groeide tot een bloeiende fabriek.
Het gedeelte van het complex dat Kiene
in 1916 betrok, is aan het eind van de 19e
eeuw gebouwd. In dit jaar bezat de fabriek
de panden Looiersgracht 45-49. In de loop
van de volgende 20 jaar werden er nog 7
panden bij gekocht. In 1939 waren 10 van
het 14 panden tellende complex in handen
van Kiene. De fabriek werd begrensd door
de Looiersgracht, de Lijnbaansgracht en
de Passeerdersstraat.
De panden aan de Looiersgracht, met
name nummer 49, vormden de kern van de
fabriek. Looiersgracht 45 was oorspronke
lijk een woonhuis, gebouwd omstreeks
1835, dat bij de Hollandsche Suikerraffina
derij hoorde. In de 19e eeuw bestond het
complex uit gebouwen van de Holland
sche Suikerraffinaderij. Aan het eind van
de vorige eeuw brandde de fabriek af en
maakte plaats voor de huidige bebouwing.
Op de kadastrale kaart van Loman uit
1876 wordt de situatie weergegeven zoals
die was voor de bouw van het huidige
complex. De straatnummering was anders;
het complex besloeg Looiersgracht 41 (te
genwoordig 45) tot en met Looiersgracht
53 (tegenwoordig 55). Er waren delen on
bebouwd. Naast Looiersgracht 45 lag een
groot pand van de suikerraffinaderij, be
horende bij nummer 45. Naast dat pand
lagen kleine woonhuizen (Looiersgracht
43-53).
Looiersgracht 49 was architectonisch
het belangrijkste gebouw van het com
plex. Helaas is er weinig over bekend. Ze
kerheid over de bouwdatum ontbreekt.
Waarschijnlijk is men in 1887 met de bouw
begonnen. Op de kadastrale kaart van Lo
man en Van der Stok uit 1882 wordt het
gebouw nog niet vermeld. Met zekerheid
is te zeggen dat Looiersgracht tussen 1882
en 1897 werd gebouwd, daar uit dat laatste
jaar een verbouwing bekend is.
In het gemeente-archief worden de
plannen van een tweetal verbouwingen
van het complex uit 1887 bewaard. Het be
trof hier een bebouwing van de tuin van
Looiersgracht 45; er werd een fabriekshal
geplaatst. Dit plan kwam min of meer
overeen met de huidige staat van de ach-
terbouw van Looiersgracht 45.
Het tweede plan bleek problematischer.
Het betrof hier een verbouwing van een
pakhuis-achtig, vijf verdiepingen hoog ge
bouw. Het zou op Looiersgracht 45 moeten
staan. Maar dat perceel was toen al be
bouwd met het woonhuis en het achterlig
gende gebouw. Toch werd op de plannen
het rechter deel van het pakhuis als be
staand aangegeven. De oplossing zou kun
nen zijn dat het ontwerp uit het archief het
gebouw aanduidde dat op de kaart van
Loman uit 1876 als 'buurthuis' van Looiers
gracht 45 werd aangegeven. Dit gebouw
lag tussen Looiersgracht 41 (nu 45) en 43
(nu deel van 49). Als het pakhuis en het
pand naast Looiersgracht 45 dezelfde wa
ren dan is de oplossing mogelijk als volgt:
de verbouwing van het pakhuis is niet
doorgegaan. In plaats daarvan werd het
bestaande pakhuis afgebroken of ver
bouwd tot wat later Looiersgracht 47 werd.
Op de plaats die bestemd was voor de uit
bouw van het pakhuis, - er werden drie
huisjes (nummer 43-47) afgebroken - werd
begonnen aan de bouw van Looiersgracht
49, de Hercules. Men is waarschijnlijk met
de bouw begonnen in 1887/1888.
Italiaans palazzo
Looiersgracht 49 was het grootste gebouw
van het complex en was opgebouwd als
een Italiaans palazzo. Opgetrokken uit
rode baksteen, viel het op in het rijtje don
kere, lagere bebouwing. Het gebouw was
zes verdiepingen hoog. De gevel was zo
wel verticaal als horizontaal in drieën ge
deeld; verticaal door twee hoekrisalieten,
aangegeven door kolossale zuilen, rustica
poorten op de begane grond en dubbele
ramen op de eerste tot vierde verdieping.
Het middenstuk liet op alle verdiepingen,
behalve de vijfde, identieke ramen zien.
Horizontaal werd het pand in drieën ge
deeld door de begane grond, die afgeslo
ten werd door een lijst; en door de vijfde
verdieping die als architraaf dienst deed.
32
Heemschut, maart-april 1989