Het Arsenaal op schaal 1 op 1500
(uit Bouw nr. 14/151984)
tweede visie gerestaureerd. Dat deze hou
ding verleden tijd is bewijst de Rijksge
bouwendienst overtuigend in haar laatste
projecten. Houding drie is de trend. Een
gebouw is met de tijd, gebruiken en met
de samenleving meegeëvolueerd. De
opeenvolgende aanpassingen vertellen de
geschiedenis ervan. Zo zullen de ingrepen
van deze tijd en de ingrepen van de toe
komst ook hun verhaal vertellen.
Door nieuwe technieken en werkwijzen
is steeds vaker conservatié mogelijk. Het
Arsenaal in Leiden bijvoorbeeld heeft een
hele nieuwe fundering gekregen naast de
oude. Soms is het goedkoper als het ge
bouw helemaal wordt leeggehaald op de
gevels na. Zo een forse ingreep laat Mart
van Schijndel zien bij de verbouwing van
de voormalige artilleriestallen, nu onder
deel van Centraal Museum Utrecht. Door
het krappe budget is besloten alleen de
verschijningsvorm, de ruimtelijke indeling
en de daglichttoetreding. Elementen van
de tweede orde zijn bv, trappen, raamin-
delingen, betimmeringen en plafonds; ze
zijn meer afhankelijk van de functie van
het gebouw. De elementen van de derde
orde zijn het meest gevoelig voor slijtage
en mode; ze betreffen de afwerking en in
richting, bv. de afwerking van vloeren,
wanden en plafonds, sanitair en lichtarma-
turen.
Hierna wordt een programma van eisen
vastgesteld.
Een illustratie zijn de volgende vier ge
bouwen. Het in gebruik nemen door de
nieuwe functie maakte forse ingrepen
noodzakelijk. De oplossingen lijken lo
gisch en het resultaat is leerzaam.
Kantongerecht
In het gebouw van het kantongerecht in
meerwaarde geeft.
Opvallend zijn de nieuwe dakkapellen.
Omdat meer ruimte nodig was, moest ge
bruik gemaakt worden van de ruimte on
der de kap. Er was behoefte aan veel dag
licht. Historiserende dakkapellen werden
afgewezen. De gewaagde stalen lichtope
ningen, zoals die te zien zijn aan de voor
gevel, zijn het resultaat.
Opmerkelijk is ook de integratie van de
installatie. In verband met eventuele latere
wijzigingen is niet gekozen voor wegwer
ken van leidingen in de muren. De leidin
gen bevinden zich nu tussen de dubbele
vloer en in verticale schachten. Aansluitin
gen van electriciteit, verlichting en tele
foon bevinden zich in zelfstandige verti
cale zuilen.
Een combinatie van terug-restauratie,
renovatie, reparatie en nieuwbouw. Zo is
een eenheid ontstaan waar de nieuwe toe
voegingen ingetogen van karakter zijn.
Alle toevoegingen zijn los gehouden van
de historische bouwdelen, en op eigen
tijdse wijze vormgegeven.
Het snelfiltergebouw in Rotterdam (foto Loulou Timmermans)
buitenmuren te behouden en deze op
nieuw in te vullen.
Maar welke argumenten zijn door
slaggevend in het spanningsveld tussen
behoud van het waardevolle en aanpas
sing aan de eisen van de nieuwe functie?
Systeem
De Rijksgebouwendienst heeft gepro
beerd een systeem te vinden, waarin de
waarde van een monument in onderdelen
objectief wordt vastgelegd. Alleen dan
kunnen aspecten van behoud of herstel en
aanpassing of vernieuwing met elkaar ge
wogen worden.
In dit systeem worden aan de hand van
archief en bouwhistorisch onderzoek drie
ordes onderscheiden. Tot de eerste orde
behoort de structuur van het gebouw. De
bouwmuren, gevels, vloer- en kapcon
structie, maar ook de stedebouwkundige
Utrecht is de hoofdconstructie hersteld in
de oorspronkelijke 17de eeuwse toestand.
In de kelder is bestaand siermetselwerk
aangevuld; 18de eeuws stucwerk, dat men
ontdekte achter de betimmering is geres
taureerd. Op enkele plaatsen zijn de ge
volgen van vroegere verbouwingen gewij
zigd.
Om de twee verst uit elkaar gelegen
panden te verbinden is een licht stalen pa
viljoen in de tuin aangelegd. Door deze
routing voor het publiek blijft het hoek
pand het domein voor de rechters: daar
zijn werkkamers en een vergaderzaal. Het
dak van het paviljoen is als gevel behan
deld, omdat men vanaf de verdiepingen er
zicht op heeft: de dakbedekking is van
lood, wat een harmonieus geheel geeft
met de tuin waar ook grijstinten zijn toege
past, o.a. in het kunstwerk dat een hoek
van de tuin vult en deze een duidelijke
Mauritshuis
Op een zelfde manier is men in het Mau
ritshuis te werk gegaan. Ook hier is een
gedeelte nieuwbouw toegevoegd. Door
ruimtegebrek was men genoodzaakt tot
uitbreiding. Een heldere oplossing werd
gevonden na historisch onderzoek. Een
later dichtgemetselde gang bevond zich
onder het voorplein. Dit was de aanleiding
tot het maken van twee volledige lagen on
der het voorplein.
Opmerkelijk is dat het gelukt is deze ruim
tes open en licht te houden.
De verbindingen tussen kap en zolder
vloer, zowel als die van de verdiepings
vloer met de buitenmuren zijn hersteld. De
deuropeningen in de hoeken van de kabi
netten zijn volgens de 17de eeuwse platte
grond teruggebracht.
Voor de leidingen is gebruik gemaakt
van de oude rookkanalen. In de venster
banken is de luchtaanvoer opgenomen. De
afvoer verloopt via panelen in de schoor
steenmantels en plafonds. De materiaal
keuze en detaillering is zorgvuldig, met
gevoel voor kwaliteit. Nieuwe elementen
in eigentijdse materialen zijn gecombi
neerd met het achttiende eeuwse interieur,
en versterken elkaar.
Arsenaal
De Universiteit van Leiden heeft een aantal
jaren geleden enkele nieuwbouwprojec
ten aan de Witte Singel voltooid. Temid
den daarvan staat het oude Arsenaal,
welke bijna was gesloopt. Nu bevinden
zich hierin de faculteiten sinologie en japa-
nologie.
Het Arsenaal met zijn twee verdiepin
gen en een kap, is vrij goedkoop ge
bouwd. De massieve muren hadden vocht-
Heemschut, mei 1988
9
