Excursie Groningen
'Tot hun contentement
gemaeckt'
Duiker nabij fort Spaamdam-Noord. (foto: R. Schimmel)
nen. Maar naar verwachting zal de over
heid ze geleidelijk afstoten.
Lawaai
Je kunt, als zo vaak, alleen ongelukken
voorkomen als je oplossingen hebt voor
hergebruik. Nu is het zo, dat de forten wel
iswaar een aantal nadelen in zich bergen
- ze liggen vaak nogal geïsoleerd bijvoor
beeld - maar onmiskenbaar zijn er ook
specifieke voordelen, die je kunt benutten.
Zo'n voordeel is bijvoorbeeld de uitste
kende temperatuurbeheersing. Heel ge
schikt voor wijnopslag. Als het buiten
vriest dat het kraakt, als je kunt schaatsen
op het IJsselmeer, dan heerst binnen nog
een redelijk temperatuurtje. Een fort is bo
vendien heel makkelijk te verwarmen. Het
geheim zit hem in de aarden wallen en de
geringe luchtstroming. De warmte wordt
vastgehouden en de hitte geweerd.
Er zijn meer mogelijkheden voor herge
bruik. Sommige forten hebben zo veel te
bieden dat aan een museale bestemming
gedacht kan worden. De provincie Noord-
Holland denkt daarbij met name aan het
fort bij Edam. Indrukwekkend is zeker ook
het fort Spijkerboor. Het geschut is er nog
helemaal intact; er werden muurschilde
ringen aangebracht. Tot de oorlog fun
geerde het als kamp voor dienstweige
raars, in de oorlog werd het een echte ge
vangenis. Het is zo groot, dat er meerdere
functies tegelijk in ondergebracht kunnen
worden. Groot en indrukwekkend is ook
het fort IJmuiden, een van de twee kustfor-
ten van de Stelling van Amsterdam (het an
dere lag op het eiland Pampus in het IJ).
Voor een bezoek kun je rustig een dagje
uittrekken, zo groot is het. 'En dan de sfeer
eromheen,' mijmert Rob Schimmel: de ha
venmond, de zee, de ruigte, de meeuwen,
diepe stilte.
Die Zauberflöte
Over hergebruik gesproken. In het fort
aan de Drecht (bij Uithoorn) is een groep
van kunstschilders actief. Ze organiseren
er jaarlijks drie tentoonstellingen, krijgen
veel bezoek. Ze wilden de opening van
hun expositieruimte opluisteren met een
uitvoering van Die Zauberflöte. Maar het
regende onbehoorlijk en het kon geen
doorgang vinden. De uitvoering verhuisde
naar een op het terrein staande ge-
nieloods. In de schemering, met twee
peertjes verlicht, de toeschouwers opeen
gepropt, klonk Mozart.fantastisch.
De inspanningen van de provincie
Noord-Holland monden steeds uit in een
appel aan gemeenten en burgers: houd de
vinger aan de pols, probeer ongewenste
ontwikelingen te voorkomen als de forten
straks vrijkomen. Rob Schimmel bena
druk: 'Als Domeinen de forten gaan afsto
ten, moeten gemeenten al plannen klaar
hebben liggen. Ik vrees anders dat men
zich rot schrikt en zich afvraagt wat moe
ten we ermee. Het heeft zo lang buiten hun
gezichtsveld gelegen, omdat de forten ei
gendom van Defensie of Domeinen waren
en ze zich er niet mee mochten bemoeien.
Het was uitgesneden uit hun denken en nu
moet het er weer in gevoegd worden. Zo'n
fort als Spijkerboor is een prachtding. De
gemeente moet het voortouw nemen om
zoiets te redden, burgers alleen redden
het niet.' Ook Heemschut heeft een bij
drage geleverd aan het behoud van de
Stelling. De bond steunde de aankoop van
een schotbalkenloods bij Beverwijk via
een gift uit het Hoegenfonds.
Binnenkort (23 juni) beginnen in Noord-
Holland liefst zeven tentoonstellingen over
Noordhollandse verdedigingswerken. De
Stelling van Amsterdam is prominent aan
wezig. De belangrijkste vindt plaats in het
Frans Halsmuseum te Haarlem. Ook ver-
Wegens grote belangstelling wordt de ex
cursie 1987 herhaald. Niet op 28 mei zoals
in het vorige nummer foutief stond ver
meld maar op zaterdag 4 juni a.s. is er een
excursie naar het cultuur- en natuurhisto
risch rijke gebied Westerwolde, een af
wisselend landschap met daarin vele mo
numenten.
Om 10 uur vertrekt de bus van station As
sen. De tocht gaat over de Drentse Honds
rug, een stukje veenkoloniën, door het
schilderachtige Oude Pekela en door het
(eens verdronken) Reiderland. Daarna be
zichtiging van het gerestaureerde ves
tinkje Oude Schans; dan een rit door Bel-
lingwolde (het 'Zeist' van Groningen).
Van 12.30 - 14.00 uur ontvangst op 'De
Boschplaatse' met lunch; dan een korte le
zing over het landschap van Westerwolde.
Verder met de bus naar Huis te Wedde en
het oud-saksische gehucht Smeerling in
het Metbroekbos aan de meanderende
Ruiten A; dan naar het Klooster in Ter Apel
en naar Hotel 't Boschhuis voor de thee
(16.30 - 17.00 uur). Terug in Assen 17.45
uur.
U kunt zich opgeven door overmaking van
35,- per persoon op girorekening nr.
124326 t.n.v. Bond Heemschut te Amster
dam, onder vermelding van 'Excursie Gro
ningen'. Deze excursie komt tot stand door
een samenwerking van gastheer/reislei
der drs. H. R. Caderius van Veen en de
Provinciale Commissie Groningen.
schijnt er binnenkort een boek over de
Stelling, waaraan ook Schimmel mee
werkte.
De Toer-in loopt van 25 juni t/m 28 au
gustus 1988. Er zijn dan tentoonstellin
gen in de volgende plaatsen:
Haarlem: De Vishal (Overzichtsten
toonstelling)
Den Helder: Marinemuseum (de
Franse tijd)
Hoofddorp: Raadhuis (de Stelling
van Amsterdam)
Naarden: Vestingmuseum (tentoon
stelling over Krayenhoff)
Purmerend: Purmerends Museum
(de Stelling van Amsterdam)
Velsen: Koetshuis Beeckestijn (de
Atlantikwal)
IJmuiden: Stadhuis (het Fort-eiland
en westelijk deel van de Stelling van
Amsterdam)
Ook aan oudere verdedigingswer
ken wordt aandacht besteed, o.a. in:
Hoorn: Westfries Museum ('Zout en
slaven', met o.a. forten in West-In-
dië)
Enkhuizen: Zuiderzeemuseum
('Cartografie van de VOC')
Het kunstbezit van het Hoogheemraad
schap van Rijnland: door drs. S.B. van
Raay, drs. W.P. Spies en drs. R. van Zoest.
Het Hoogheemraadschap van Rijnland be
staat sedert de 13e eeuw en draagt zorg
voor het waterstaatkundig beheer van het
omvangrijke gebied Rijnland. Zowel de
dijkgraaf als de leden van de raad stam
den uit belangrijke geslachten en zij lieten
hun status ondermeer blijken door indruk
wekkende gemeenlandshuizen te bouwen
en deze op een imposante wijze in te rich
ten. In 1578 werd te Leiden een pand aan
de Breestraat (nu no 59) gekocht, dat in de
17de eeuw aanzienlijk werd verbouwd.
Tussen 1645 en 1648 werd in Zwanenburg
een nieuw gemeenlandshuis gebouwd
naar een ontwerp van Pieter Post. (het ge
bouw maakt nu deel uit van de suikerfa
briek CSM te Halfweg). In Spaamdam be
vindt zich het gebouw dat thans bekend
staat als gemeenlandshuis en dat nog in
functie is. Het huidige pand dateert uit
1641, maar heeft enkele voorgangers ge
had in de vorm van schuren en barakken.
De geschiedenis van het Hoogheemraad
schap en van de betreffende gebouwen
worden successievelijk beschreven. Voor
de samenstelling hiervan werd intensief
archiefonderzoek verricht. Het kunstbezit
en een boedelbeschrijving uit 1624 komt
vervolgens aan bod. Het tweede deel van
het boek bestaat uit een catalogus met af
beeldingen en beschrijvingen van alle be
zittingen; van snijwerk, plafondschilderin
gen en goudleer behang tot glaswerk,
penningen, meubilair enz. Aan het slot van
ieder hoofdstuk worden uitgebreide litera
tuuropgaven gegeven. Een uitermate boei
ende geschiedenis en een zorgvuldig sa
mengesteld en uitgegeven boek.
Amsterdam, de Bataafsche Leeuw, 1987.
ISBN90.6707.145.5.184pp. Prijs/55,-.
AMtC
Heemschut, mei 1988
17
