Hoge kerk van Harkstede
tempel in turfgraversland
KERKEN
B. RONNER
Over de hoge kerk van Harkstede zou een dik boekwerk te schrijven zijn, zó uitzonder
lijk is de bouwgeschiedenis en het aanzien van dit fraaie Godshuis. Gebouwd aan het
eind van de Gouden Eeuw (van 1692 tot 1700) tegen een Middeleeuwse klokketoren aan,
waarin een heus cachot met muren van 1.40 meter dikte.
De kerk werd destijds gebouwd als ver
vanger van een iets meer naar het noorden
gelegen - vermoedelijk Romano-gotische
dorpskerk. Gevonden fragmenten van
holle en bolle pannen wijzen daar op.
De stichter was mr. Henric Piccardt, be
woner van de borg Klein Martijn te Hark
stede, gehuwd met Anna Elisabeth Ren-
gers, afkomstig van de Fraeylemaborgte
Slochteren. Henric was rechts- en raads-
geleerde van Stad en Ommelanden èn col-
lator van de Oude Kerk.
Men zou in de Gouden Eeuw ongetwij
feld voor een reformatorisch kerkgebouw
centraalbouw verwachten. Maar ziedaar:
in Harkstede ontstond een kruisvormig
bouwwerk, waarvan het 'zuidertransept'
werd gevormd door de oude toren (die
hoger werd opgetrokken), terwijl ten
noorden van het 'kort-schip' een 'transept'
verscheen met een werkkamer voor de
borgheer, met daarboven een omvang
rijke bibliotheek. Tevens was daar aan de
kerkkant een gloednieuw Arp Schnitger-
orgel aangebracht.
Men valt bij nauwkeurige beschouwing
van dit hoge, korte bouwwerk van de ene
verbazing in de andere, vooral als men be
merkt dat de maten van het schip met koor
dezelfde afmetingen vertonen als de Tem
pel van Salomo, zij het op iets kleinere
schaal. En dan is de bezoeker nog niet on
der de kerk geweest. Men betreedt door
een deur bij de toren een onder de gehele
kerk gelegen grafkelder, met een aparte
grafkamer, waar het echtpaar Piccardt-
Rengers in respectievelijk 1704 èn 1712 is
bijgezet. Ook hier in de grote kelder de
zelfde afmetingen als in de kerk: 22
x 7 meter; de hoogte bedraagt hier niet
11 meter, zoals in de kerk, maar 2-5 meter.
Ja, over de hoge kerk van Harkstede in
Groningerland, gemeente Slochteren, zou
een uitvoerig boekwerk te schrijven zijn.
Welnu, een geschrift over deze kerk is er!
Zomer 1986 verscheen bij Actief
Scheemda bv- mede ter gelegenheid van
N.C.R. V.-Kerkepad een boek, getiteld:
Een tempel in turfgraversland. Een rond
wandeling om, in en onder het kerkge
bouw van de Hervormde Gemeente Schar-
mer-Harkstede te Harkstede in Groninger
land. Tevens een speurtocht naar de
bouwprincipes van de kerk.
De auteur is de schrijver van dit artikel:
de plaatselijke predikant ds B. Ronner.
Lang niet alles wat hij aan gegevens verza
melde kon in dit boek van 104 pagina's
worden opgenomen. Maar de dertig
hoofdstukjes, rijkelijk geïllustreerd,
bieden geïnteresseerden toch een schat
aan informatie. De literatuurlijst vermeldt
zeventig geraadpleegde en aanbevolen
werken, waaronder ook diverse die han
delen over de Vrijmetselarij. De Harkste-
der kerk vertoont namelijk ook interes
sante Magonnieke aspecten. Het boek
heet niet voor niets: een Tempel,..
In het jaar 1933 vond een uitgebreide
restauratie plaats van het kerkgebouw, on
der leiding van de architect A. R. Wittop
Koning te Groningen met als opzichter R.
Offringa, eveneens te Groningen en J. Tim
mer uit Zandeweer als aannemer. Het keu
rig met de hand geschreven Dagboek van
de restauratie is uitstekend bewaard ge
bleven bij de Rijksdienst voor de Monu
mentenzorg te Zeist. Het dagboek is 'ver
lucht' met maar liefst 67 werkkiekjes, die
vooral willen aantonen hoe dringend nodig
de restauratie was. Kiekjes en beschrijvin
gen tonen dit overduidelijk aan. Aanvangs-
citaat van het dagboek: 'Op dinsdag (1933)
7 maart werd in tegenwoordigheid van ds
G. J. Rensink, als gemachtigde van de
bouwcommissie van de kerkvoogdij, op
zichter Offringa (hij schreef het dagboek.
B.R.) en aannemer Timmer, besloten de
restauratie van het kerkgebouw met toren
aan te vangen op maandag 20 maart e.k.'
Op zaterdag 30 december schrijft Offringa
zijn laatste bericht. Er staat weer een ste
vig kerkgebouw, dat op zaterdag 13 janu
ari 1934 plechtig in gebruik wordt geno
men en dat onder grote belangstelling. Di
verse courantenberichten uit die tijd zijn
bewaard gebleven.
In de herfst van 1985 vond aan het exte
rieur van de kerk groot onderhoud plaats,
te weten van maandag 30 september tot
woensdag 20 november. De firma Stam
huis (thans: Bouwbedrijf de Boer v/h Stam
huis te Loppersum, Groningen) heeft uit
stekend vakwerk verricht, voornamelijk
aan de westkant van kerk en toren. Di
verse subsidies èn bijdragen van dorpsge
noten maakten deze werkzaamheden mo
gelijk.
Over afzienbare tijd komt ook het inte
rieur van de kerk aan de beurt en daarna
hopelijk - het verlanglijstje van de kerk
voogdij is een lang lijstje! - ook de restau
ratie van het waardevolle Arp Schnitger-
orgel.
Het kerkgebouw wordt bijna wekelijks
gebruikt voor de eredienst. U steunt de in
standhouding van een en ander door het
bestellen van het boek over de kerk: Een
tempel in turfgraversland a 22,50 en
kleurkaarten van kerk en orgelfront
a 1,25. Adres: Kerkvoogdij, Hoofdweg 92,
9617 AK Harkstede; telefoon: 05904-1417.
Ds B. Ronner is predikant te Harkstede.
Hervormde Kerk te Harkstede
6t4
HM SOI./vnilH RCQtilEM üC
rin:\ RkXH.lONlM t >usr><UJÓ NUU' i vHUNDt. C*UA.StTO SUR
P^rRE VCRITaTLM LEC.TOR H.vn V.DE.5 CONO* tAJRARUNT
CT ANNA fl.tsAhf.TA hLNGERS CONWCtSl&H
M
aNIMAPJI
INCR^IfcNTUM
fflklA PkxV'IOTC
AUDtVt ORATlonEM TUAM ET lXlfJ LOCUM ISTVM MIMI
DOMUM .SACRTrlCYiCHRO: 7
Gebeeldhouwd reliëf boven deur naar de grafkelder.
Heemschut, maart-april 1988
9
