Hergebruik van Groningse
boerderijen
LANDELIJKE BOUWKUNS
EVERHARDJANS
Op het bureau van de Federatie Groninger Monumentenorganisaties gaf ir. P. W. Havik,
directeur van de Welstandszorg in de provincie Groningen, ons een aantal tips voor een
rondgang langs boerderijen, die nieuwe gebruiksfuncties hebben gekregen.
Hoeve 'Onder de Linden', Noorderstraat 4 te Noordbroek. Dit is de oudste Oldambtster boerde
rij in Nederland (uit 1576). In gebruik als woonhuis en museum (Het Nederlands Strijkijzer-
museum). Bezoek alleen na afspraak tel. 05985-2025. (foto Guus den Besten)
Vele boerderijen zijn ook in de Groninger
Ommelanden door hergebruik - met name
de woonfunctie - voor sloop behoed. Een
probleem vormen vaak de grote schuren,
die bijna niet goed te verwarmen zijn, en
zodoende te veel geld opslokken. De he
laas kort geleden overleden bouwmeester
P. L. de Vrieze, technisch adviseur van de
Provinciale Commissie, Heemschut Gronin
gen ging er bijvoorbeeld toe over, dit be-
drijfsgedeelte bij een door hem gerestau
reerde oude Groninger boerderij - qua
vormgeving verantwoord - in te korten.
Het woongedeelte bleef uiterlijk nagenoeg
onveranderd. Goed werk doet op dit ter
rein de Stichting Het Woonhuismonu
mentdie zich met succes inzet voor beeld
ondersteunende bebouwing.
Pas goed duidelijk wordt de bouwkun
dige situatie van de Groninger dorpen en
het platteland door een kritische bustocht
van 'Stad' naar Zoutkamp. Als men de ogen
goed de kost geeft, is er van alles te zien.
In Beijum valt al meteen een monumentale
kop-hals-rompboerderij langs de weg op,
terwijl ook een stellingmolen met ge
stroomlijnde wieken in dit noordelijk
stadsdeel van Groningen voor een pittig,
streekeigen accent zorgt. Lelijk zijn en blij
ven de torpedovormige silo's, vaak in de
tonerende kleur geschilderd, naast de
boerderijen.
Ook het wit kalken, pleisteren of schil
deren van de boerderijen is uit den boze,
omdat het natuurlijk effect van de bouw
materialen in de omringende natuur wreed
verstoord wordt. Golfplaten zijn ook een
armetierig en gevoelloos surrogaat voor
de fraaie, traditionele rieten vacht. In deze
omgeving wordt vaak een 'dwaarshoes' bij
het kop-hals-romptype toegepast, dat
meer wooncomfort kent. Classicistisch in
de goede zin des woords zijn de kroonlijs
ten en de diepblauwe pannen. Af en toe is
een monumentale buitentrap in de midden-
as van het dwarse woongedeelte bewaard
gebleven - tegelijk ook een deftig status
symbool van de rijkere boeren, die een
stadse smaak hadden. In Oost-Groningen
zegt men: 'Onder de blauwe pannen woont
de boer, onder de rode pannen de boeren
arbeiders', een politiek beeld!
De neergekwakte ligboxertstallen vallen
volledig uit de toon, maar brengen veel
geld in het laatje, dus alla! In de dorps
bebouwing op deze route zien we de be
trekkelijke welvaart en rust van kort na
1900 weerspiegeld. De dorpsmetselaars
leefden zich uit in halfronde versierings
motiefjes boven de ramen, in witte en rode
baksteenfiguren in de wanden, in pitto
reske ingangen. Ook hier: provinciale 'art
nouveau'.
Oude molens beheersen gelukkig nog
de 'sky-line' van Winsum, samen met de
oude kerktoren. Een fraai dorpsgezicht
(het beschermen waard) biedt het dorpje
Mensingeweer: huizen spiegelen zich in
smalle slootjes en vaarten. Opmerkelijk is
dan de witgeschilderde 'duivenslagpoort'
als symbool van het feodale recht van dui
venslag.
D. J. van der Ven schreef: 'Zo werd het
edele karakter van meer dan één Gronin
ger heerd geaccentueerd, vooral in het ar
chaïstisch belangwekkende bouwwerk
van een duivenslag of een duivenpoort -,
terwijl elders monumentale dampaaltjes
het voorname karakter van de hoeve als
heerd versterken.'21
Een exemplaar van een dergelijke dui
venslagpoort (van hout) staat bij het land
bouwmuseum te Leens (een boerderij) na
bij de Borg Verhildersum.
Zoutkamp
Een bezoek aan Zoutkamp leert, dat veel
karakteristieke pandjes werden overge
heveld naar het Zuiderzeemuseum (Buiten
museum) in Enkhuizen. Daar werden ze in-
De 'sky-line' van Winsum in 1949. (foto Jan W. Kesler)
32
Heemschut, maart-april 1988
