Bevolking Bredevoort
monument-gevoelig
MONUMENTENBELEID
BERTFRANSSEN
Achterhoeks stadje bestaat 800 jaar
Een stadje 'waar de tijd eeuwenlang heeft stilgestaanbeloven de teksten. Dat klopt
en het klopt ook niet. Het stadje Bredevoort (bij Winterswijk) is een juweeltje van
cultuurbezit, dat in 1988 haar 800-jarig bestaan viert. Maar om de tijd stil te zetten is het
hard werken geblazen. De bevolking doet van alles om haar monumenten te behou
den. Er is zelfs een heel ambitieus plan: reconstructie van de grotendeels verdwenen
vestingwerken
Doorkijkje in de Hozenstraat. (foto H. Westerveld)
Op een zwaarlbevolkte middag met con
stante dreiging van regen spoor ik door
het Achterhoekse stadje. Bredevoort, 1700
inwoners, met 13 rijks- en 70 gemeentelij
ke monumenten beschermd stadsgezicht,
sinds kort. De streekbus brengt mij van
Aalten - ook niet bepaald een grote stad,
een van de bushaltes heet hier, met grote
letters aangegeven Overdekt Zwembad,
via een al niet brede autoweg, naar een
smalle straat, toevallig wèl een ontslui-
tingsweg van Bredevoort. Abele Reitsma,
een HTS-student, die een studie over Bre
devoort maakt, leidt mij rond in het plaats
je. Een ronde, bakstenen molen op een
overgebleven stuk wal. Kronkelige straat
jes. Vakwerk. Stratenpatroontjes als de
vingers van een hand. Geveltjes, die voor-
en achteruitspringen. En dan ineens de
Markt, met zes rijksmonumenten. Het is
het kleinste marktplein, dat ik ooit gezien
heb. Een van de schilderachtigste ook.
Een laat-gotisch kerkje met houten toren
tje van ondefinieerbare schoonheid, huis
jes met wolfsdaken, iets naar voren hel
lend soms of met vakwerk. Maar ook: een
RABO-bank (of was het AMRO?) Het domi
neert gelukkig niet, maar het valt me op
nieuw op: in zulke kleine plaatsjes hebben
bankinstellingen ongeacht het merk als re
gel niet alleen veruit de lelijkste gebouw
tjes van het dorp neergezet, maar gewoon
lijk ook de meest prominente locaties ver
overd.
Een paar passen verder al het 'grote'
stadsplein 'tZand, waar vroeger alles om
draaide. Hier namelijk stond de burcht,
met de bouw waarvan Bredevoort haar
oorsprong vond. Hoe lang geleden was
dat? Volgend jaar viert Bredevoort haar
750-jarig bestaan. Dat althans was de be
doeling. Tot iemand met een oude tekst op
de proppen kwam waaruit bleek, dat Bre
devoort niet 750 jaar, maar 800 jaar be
stond. Minstens. De organisatoren van het
feest waren heel even uit het veld gesla
gen. Maar besloten vrij snel dan maar het
800-bestaan van het plaatsje te vieren. Het
nieuw opgedoken archiefstuk stamde ten
slotte uit 1188. Het was een lijst met bezit
tingen van de aartsbisschop van Keulen.
De burcht Bredevoort kwam daarop voor.
Deze hoorde eeuwenlang bij grotendeels
Westfaalse graafschappen of bisdommen
en was een gewaardeerd steunpunt in de
strijd met de graven van Celre. Toch
kwam het stadje regelmatig in handen van
de graven van Gelre. Een bekende figuur
is Jacob van Deventer, die omstreeks 1560
het stratenpatroon van Bredevoort teken
de, dat nog helemaal intact is.
Nadat de stad in latere jaren beurtelings
in handen was van de Spanjaarden en de
Staatsen, werd Bredevoort in 1597 defini
tief op de Spanjaarden veroverd. Door
prins Maurits - de koningin is nog steeds
Vrouwe van Bredevoort.
Sint Bemardus
In 1646 sloeg de bliksem in de kruittoren
van het kasteel Bredevoort, waar 320 ton
nen buskruit waren opgeslagen. De drost
van Bredevoort kwam samen met veertig
anderen om, het kasteel werd nooit meer
opgebouwd. Er resteert een plein. Maar
wat voor een plein! Bomen in het midden,
een stuk of wat gemeentelijke monument
jes, parkeerplaatsen natuurlijk, maar voor
al - dominerend en niet weg te denken uit
het stadje - het bejaardentehuis SintBer-
nardus. Een classicistisch bouwwerk, stijl
volle, sobere schoonheid. Toch kon het
maar ternauwernood van sloop gered wor
den, onder andere via actie van Heem
schut, maar zeer nadrukkelijk ook na ver
zet van de plaatselijke bevolking. Het moet
Overzicht vanuit de lucht van Bredevoort. (foto H. Westerveld)
36 Heemschut, november-december 1987