1
Lot Huize Veldzicht
bezegeld
wordt dat Va deel van de reclamanten nu
minder zwaar aan plaatsing zal tillen. Dat
bij zo'n nieuwe procedure ook alle ruimte
wordt ingebouwd voor inspraak en voor
overleg laat zich raden.
De meeste van de 55 gebouwen op de
gemeentelijke lijst zijn boerderijen, want
de dorpskern zelf moet nog onder de loep
genomen worden. Het bekendste ge
meentelijke monument is echter geen
boerderij, maar een neo-classicistisch
landhuis: het in 1968 door brand van zijn
kap beroofde Huize Wientjesvoort, aan de
weg van Ruurlo naar Vorden. Het is ooit in
beeld geweest voor bescherming van
rijkswege, maar dat vond de eigenaar te
afstandelijk. Het hemd (gemeente) is hier
in elk geval nader dan de rok.
Les van Vorden
De proteststorm in Vorden heeft gevolgen
gehad voor de aanpak in andere gemeen
ten. In Doetinchem en Winterswijk bij
voorbeeld werd inspraak zelfs bij voor
zichtig aftasten tot fundament verheven.
Geen gefotografeer meer vooraf of ondui
delijk bezoek, maar informaties aan de ba
sis zonder verstoppertje te spelen.
In het agrarische Hummelo en Keppel
(4393 inwoners), waar 178 boerderijen zijn
geturfd voor een eventueel plaatsje op de
gemeentelijke lijst, werd - na Vorden
- vooroverleg met de agrarische standsor
ganisaties toegevoegd aan de reeks voor
lichtingsavonden, waartoe reeds was be
sloten.
De voorgenomen bescherming komt in
Hummelo overigens te laat voor de 19e
eeuwse dorpsschool naast herberg Het
Wapen van Heeckeren (één van de 46
rijksmonumenten). Het karakteristieke
schoolgebouw, nog wel gelegen in toe
komstig beschermd dorpsgezicht, moest
afgelopen lente wijken voor een parkeer
plaats ten behoeve van de horeca. De in
alle opzichten vloekende rij coniferen die,
ter afzoming, op de rooilijn werd gepoot
moet het gat in de straatwand verhullen.
Doetinchem en Winterswijk
De op handen zijnde decentralisatie van
de monumentenzorg en de subsidielok
kertjes uit het fonds stads- en dorpsver
nieuwing hebben een doorbraak veroor
zaakt in Doetinchem en Winterswijk, waar
de vernieuwingsdrang nog niet zo lang ge
leden vrij baan gaf aan de bulldozer. In
beide gemeenten werden de beloftes aan
de particuliere monumenten-organisaties
eindelijk ingelost met een
monumentenverordening annex subsi
diestelsel.
In Doetinchem (41.000 inwoners, 9 rijks
monumenten) is de oude binnenstad ge
heel op jongere bouwkunst geïnventari
seerd. In de voordracht voor de gemeen
telijke lijst zijn ook enkele vergeten objec
ten van voor 1850 meegenomen.
Zoals het zogeheten Lodewijk Napole
onhuis uit 1642, met zijn boognissen in de
achtergevel en de in een cartoucheachtig
rolwerk gevatte gevelstenen aan de voor
zijde.
Vroomheid langs de wegen in het nog over
wegend katholieke buitengebied van Lich
tenvoorde. (foto Henk Westerveld)
de functionalist Alexander Ciesen (1911-
1963), zijn bij het turven tijdelijk uit het ge
zichtsveld verdwenen.
Notarishuis
In Winterswijk (28.000 inwoners, 35 rijks
monumenten) zijn voorlopig 20 'gemeente
lijke' objecten in de kom van het dorp
geïnventariseerd. Volgens Willem Sluis-
kes van de gemeentelijke monumenten
commissie hebben bedreigde objecten
voorrang, zodat later nog een extra rond
gang moet worden gemaakt voor de min
der urgente exemplaren.
Desondanks staat de neo-classicisti-
sche, met sloop bedreigde notarisvilla,
waarvoor Heemschut recent in actie
kwam, (nog) niet op de concept-lijst. En
wel omdat men eerst de planologische
ontwikkelingen wil afwachten. Wel op de
voordracht van 20 objecten staan enkele
/ugendsöï-bouwwerken van plaatselijk ar
chitect Jacob Johaimes Post en één van de
laatste herinneringen aan de vergane glo
rie van de textielindustrie: het langgerek
te, bakstenen fabrieksgebouw van de tri-
cotagefabriek van C. J. Willink, met ge
denkplaat, aan de Wilhelminastraat.
Blikvanger in het gemeentelijk concept
is het in eclectische stijl opgetrokken
drieluik uit de erfenis van de zendingspre
dikant ds. Van Dijk( 1830-1909): een kerk
gebouw met aanleunende pastorie en het
vroegere internaat Ruimzicht, dat thans
dienst doet als schoolgebouw. Het in de
stijl van de Amsterdamse school opgetrok
ken voormalige postkantoor van bouw
meester Joseph Crouwel zal weldra volgen
op de voordracht, die inmiddels tot 16 ge
bouwen gevorderd is. Drie voorbeelden
van het zogenaamde Nieuwe Bouwen, van
Doetinchem - Het lot van de historische
burgemeestersvilla Huize Veldzicht in Doe
tinchem is bezegeld. De villa, één van de
laatste herinneringen aan de in 1920 opge
heven gemeente Ambt Doetinchem, zal het
veld ruimen voor de bouw van vier riante
woningen.
De ook door Heemschut ondersteunde actie
van de Oudheidkundige Kring Deutekom
(zie Heemschut jan. '86, nr. 1) kreeg nauwe
lijks respons. Kennelijk was het verval als
gevolg van nachtelijke vernielingen al te ver
heen. De villa biedt de aanblik van een
ruïne.
De gemeente Doetinchem gaf in april de
sloopvergunning af waarom al in 1985 door
de met bouwgrond speculerende eigenaren
was gevraagd. Nu de restauratie-kandidaten
het lieten afweten was er volgens het ge
meentebestuur geen reden om de sloop nog
langer tegen te houden. In mei kwam onver
wacht alsnog een gegadigde opdagen met
serieuze restauratieplannen. Zowel ge
meente als provincie waren enthousiast. Uit
eindelijk bleken de financiële risico's toch
te groot. Eind juli liet deze kandidaat het
definitief afweten, waarna de bouwplannen
voor het betreffende terrein versneld in pro
cedure werden genomen.
Lichtenvoorde
In een wat kleinere gemeente als Lichten
voorde (17.558 inwoners, 11 rijksmonu
menten) leken 'decentralisatie' en 'inventa
risatie jongere bouwkunst' begin oktober
nog begrippen uit een andere wereld.
Heel langzaam dringt echter ook hier het
besef van verandering door. Het accent
van de gemeentelijke zorg komt vermoe
delijk te liggen op de devotie-tekens langs
de wegen, zoals enkele bidkapelletjes en
een kruisbeeld.
Bijverschijnselen
Aan het eind van de rit kan gesteld wor
den dat de decentralisatie-gedachte, en
de instelling van het fonds stads- en dorps
vernieuwing, kleinere gemeenten over de
drempel hebben geholpen. De wat grotere
gemeenten in Oost-Gelderland kwamen
tot het inzicht dat langer uitstel niet ver
standig is.
Probleem bij bescherming op het locale
vlak blijft dat in kleinere gemeenschappen
de belangenafweging wel eens anders is
dan zou moeten. Plaatsing op, of afvoering
van de lijst kan incidenteel een zaak blij
ven van vriendjespolitiek, onderhuidse
contacten van een met mooie plaatjes to
verende project-ontwikkelaar of de socia
le controle van een opgehitste rij tegen
standers. Twee voorbeelden:
- In het toch vaak met complimenten
overladen Aalten schrapte de politiek,
na een actie van een plaatselijke bank,
meer dan 40 panden van de concept
lijst omdat het onroerend goed minder
waard zou worden.
- In Winterswijk sprak, bij de sloopdrei-
ging voor het Notarishuis, totale on
macht uit het handelen van de monu
mentenvereniging. Het hoofd werd in
de schoot gelegd omdat enkele leden
vreesden hun contacten te verliezen of
zakelijke opdrachten mis te lopen.
Gelukkig zijn er dan organisaties als de
Bomenstichting en Heemschut, die meer
moed tonen.
Heemschut, november-december 1987 35
