weinig strijdvaardige opstelling van met
name de R.D.M.Z. 'Ik denk aan ons Kroon-
beroep inzake Elburg - de bouw van een
Bejaardencentrum juist binnen het Be
schermd Stadsgezicht of de vergunning
voor de verbouw van een 18e eeuwse win
kelpui in Hattem, waartegen de plaatselij
ke bevolking - en ook Heemschut - te
recht in het geweer kwam.'
Het landschap bedreigd
De bedreiging van de historisch-geografi-
sche karakteristiek van ons landschap is
een ander punt. 'We hebben wel onze
Streekplannen in Gelderland, maar ont
wikkelingen in de veehouderij met zijn
enorme schaalvergroting, het probleem
van de mestverwerking of bijvoorbeeld de
aanslag die er in het Gelderse Rivieren
land wordt gedaan op de bestaande land
schapsstructuren bij de voorgenomen cen
trale industriële zandwinning en de klei
en grindontgrondingen doen je je hart
vasthouden'.
'Enerzijds is er gelukkig veel aandacht
voor herstel van het landschap: houtwal
len, rietkragen, kleine beplantingselemen
ten als meidoornheggen, aan de andere
kant komt een plan Ooievaar uit de lucht
vallen - en meteen zie je, bijvoorbeeld in
de Ooypolder bij Nijmegen, dat men
ideeën die nog helemaal niet uitgekristalli
seerd zijn, gaat uitproberen. Bomen wor
den gekapt, want het landschap was vroe
ger ook open hier, zo luidt de motivering.
Het wordt hoog tijd dat iedereen uit zijn
ivoren toren komt en het eigen gelijk ter
discussie durft te stellen.'
'Hoe gaat bijvoorbeeld het M.I.P. t.z.t. met
deze gegevens om, want de omgeving van
onze monumenten en karakteristieke be
bouwing is als het ware de kapstok waar
aan je de in zo'n gebied waardevolle ele
menten behoort op te hangen', vervolgt
Gijsbers.
Dijkverzwaring
In het monumentenveld voorziet Gijsbers
de komende jaren ook bij de dijkverzwa
ringsplannen langs Waal en Maas grote
problemen. De afweging tussen het be
houd van landschap of historisch gegroei
de bebouwing is hier heel moeilijk. 'Er zit
een behoorlijk spanningsveld tussen de
dikwijls tegenstrijdige adviezen. Ik ben
niet optimistisch als ik naar de resultaten,
met name in Neerijnen kijk. Monumenten
zorg heeft hier weer het loodje gelegd.
Een paar prachtig gesitueerde oude pan
den en de zogenaamde Poort van Neerij
nen gaan hoogstwaarschijnlijk toch tegen
de vlakte'.
Afbraak kerken
Een ander knelpunt betreft het behoud en
de (her)bestemming van kerken die geslo
ten dreigen te worden. 'Na de eerste golf
van afbraak in de jaren zestig en zeventig
is het aan het kerkelijk front een tijdje rus
tig geweest. Maar zeker in Nijmegen en
ook in Arnhem - verdere informatie ont
breekt me op dit moment - zullen tussen
nu en vijf jaar verschillende beeldbepalen
de kerken worden gesloten - en wat voor
de hand ligt - afgebroken. Ik denk dat dit
bijvoorbeeld in Nijmegen tot een gevoeli
ge aanslag op het stadsbeeld zal voeren.
Ruïne van kasteel Batenburg.
van de Hefbrug over het Maas Waalkanaal
in Heumen is hoogst ongewis. 'Een prachti
ge brug, enig in zijn soort, zeker in Gelder
land. Maar wat doe je er mee, nu het ka
naal wordt verbreed?'
Bewondering heeft Gijsbers voor Harm
Hegger van de Brouwerij de Raaf in Heu
men. 'Die inzet - en wat er is bereikt door
deze jonge ondernemer hier: een voor
beeld hoe je met een dergelijk project
moet omgaan. Heemschut wil hem graag
steun verlenen waar het ons mogelijk is'.
Ruïnes
Tenslotte een hartekreet van de secretaris
van de Gelderse Provinciale Commissie:
'Wie bekommert zich in dit gewest om on
ze ruïnes? Ze zijn hier betrekkelijk zeld
zaam in tegenstelling bijvoorbeeld met En
geland en ook Frankrijk.
Ruïnes zijn voor een eigenaar alleen maar
ballast; de exploitatie is niet of nauwelijks
mogelijk. En zoek maar eens een bestem
ming voor een ruïne. Laat staan een poten
tiële koper.
De boerderij in Heumen, die wordt gerestaureerd en verbouwd tot brouwerij-museum.
Kijk maar naar de Maria-Geboortekerk,
als je vanuit Arnhem de stad binnenrijdt.
Denk die torens en dat zadeldak weg, en
je hebt een groot gat. Kerktorens zijn de
beelddragers in een stadspanorama. En
dan dat gesol in Arnhem met de Eusebius-
kerk aan het Nieuwe Plein. Het gaat daar
mee dezelfde kant op als enkele jaren ge
leden met de St. Pieter in Den Bosch. Uit
eindelijk is het gebouw zo verloederd, dat
afbraak volgt. Doodjammer voor het plan-
Hoogenberkm. Arnhem'.
Monumenten van bedrijf en
techniek
Tenslotte noemt secretaris Gijsbers de
monumenten van bedrijf en techniek in
Gelderland. Ze vormen door hun speci
fieke karakter een wat vreemde eend in
de bijt van de monumentenzorg. Ze heb
ben meestal een grote omvang, zodat een
herbestemming moeilijk wordt. Er zijn po
sitieve ontwikkelingen te noemen als met
de gemalen in Nijkerk en - gelukkig nu
ook - in Appeltem.
Maar het oude gemaal in Alphen aan de
Maas vervalt zienderogen, de toekomst
Een voorbeeld is de ruïne van de N.H.
Kerk in Ammerzoden: consolidatie van het
kerkschip is dringend nodig, maar de
kerkvoogdij heeft geen geld.
Hetzelfde geldt voor de kasteelruïnes
van Batenburg en Nederhemert, vergeten
kastelen. Alle pogingen om een restaura-
tie-consolidatiesubsidie te verkrijgen zijn
tot nu toe op niets uitgelopen. Ik ben er
van overtuigd dat hier heel vlug wat moet
gebeuren, anders vallen met name in Ba
tenburg de restanten binnenkort in de kas
teelgracht. Of zitten we daar met zijn allen
op te wachten?'
Nog erger vindt Gijsbers het als een ei
genaar zijn bezit moedwillig laat vervallen.
'Ook in Gelderland hebben we daar trieste
voorbeelden van: De Nijenbeekhi] Voorst
aan de IJssel bijvoorbeeld of de Havezathe
De Loowaard in de gemeente Duiven. Hier
wreekt zich het ontbreken van een onder
houdsplicht. 'Dat is een duidelijk manco in
de wet', besluit Gijsbers zijn relaas. 'Maar
dat wisten we al jaren. Kwam er maar een
afdoende oplossing'.
J.K.
Heemschut, november-december 1987 29
