Druten voorbeeldgemeente in
het Land van Maas en Waal
MONUMENTENBELEID
Batenburg
EVERHARDJANS
Als ik bij Nijmegen de grote weg verlaat en terechtkom in een schilderachtig rivieren
landschap, is er de herinnering aan de middelbare school, waar de leraar Nederlands
ons het prachtige gedicht van Marsman offreerde over de 'traag stromende' grote ri
vieren.
Het is een landschap voor fijnproevers: kronkelende rivierdijken, dijkhuizen, T- enkruk-
boerderijen, knotwilgen.
Druten
Dicht tegen de Waal aan ligt Druten, de
hoofdkern van de gelijknamige gemeente,
waar fraaie boerderijen en enkele oude
burgerhuizen de hoofdstraat opfleuren.
Verticaal accent: de toren van de neo-goti-
sche kerk uit 1875, van de hand van de dr.
P.J.H. Cuypers. Deze streek is overwegend
katholiek.
Wil van den Dobbelsteen
Tegenover mij, in de kantine van het ge
meentehuis, zit Wil van den Dobbelsteen,
chef interne zaken. Bruin ringbaardje,
vriendelijke ogen achter een bril, geboren
in het wat zuidelijker gelegen Batenburg
(aan de Gelderse zijde van de Maas). Vari
kindsbeen af was hij al geïnteresseerd in
de heemkunde van eigen streek. Enkele
platenboekjes uit de jaren zeventig getui
gen hiervan. 'Druten in oude ansichten',
'Kent u ze nog, de Drutenaren' en: 'Druten
in grootmoeders tijd' (Europese Biblio
theek, Zaltbommel).
Sinds 1 november 1969 is Wil op het ge
meentehuis werkzaam. Hij is o.a. belast
met de uitvoering van het gemeentelijk
monumentenbeleid. Dat is bij hem in goe
de handen, hij doet dit met hart en ziel,
maar ook: zakelijk en deskundig.
Een recent uitvloeisel van zijn op kennis
gebaseerde beleid is de door het Geogra
fisch Instituut van de Katholieke Universi
teit Nijmegen uitgevoerde studie naar de
Waalbandijk bij Afferden (gem. Druten).1
In het kader van de 'Deltahoogte' zal de
dijk ten noorden van het aan de Waal gele
gen Afferden verzwaard moeten worden.
Dit zou de vernietiging van ecologische en
cultuurhistorische waarden veroorzaken.
Gelukkig is in overleg met de gemeente
Druten, Rijkswaterstaat, Polderdistrict
Groot Maas en Waal, de Directie Natuur,
Milieu en Faunabeheer samen met Staats
bosbeheer, besloten om te kiezen voor
een terughoudende variant. Daarbij wordt
ten noorden van de bestaande dijk een
nieuwe bandijk aangelegd, zodat de oor
spronkelijke dijk een binnendijk zal wor-
In het zuiden van 'Maas en Waal' ligt de
kasteelruïne Batenburg. Een kasteel,
dat wordt gekenmerkt door een pitto
reske, ringvormige kasteelaanleg, die
rond 1600 werd herbouwd, maar in
1794 in vlammen opging. Op 20 novem
ber werd in de oude kerk (met fraaie
rouwborden) het door streekkenner H.
van Heiningen geschreven werk: 'Ba
tenburg, eeuwenlang twistappel'ten
doop gehouden.2 Dit royaal uitge
voerde boek van 300 pagina's behan
delt de veelbewogen historie van dit
plaatsje en zijn kasteel, door de eeu
wen. Batenburg was zelfs een tijdje in
bezit van de Duitse 'Fürst' van Bentheim
en Steinfurt. Na 1800 volgde er een tijd
van teruggang.
De hoofdstraat in Druten met BK Kerk op
achtergrond (foto gem. Druten)
den. Ook voor andere locaties in het ri
vierengebied een inspirerend voorbeeld!
De streekeigen bebouwing wordt zoveel
mogelijk ontzien en gerestaureerd (dijk
huizen, oude tabakschuren, etc.).
Inventarisatie en restauratie
Een voorlopige inventarisatie van monu
mentwaardige gebouwen in de gemeente
Druten heeft plaatsgevonden, en er is zelfs
een eigen 'Monumentenbordje' ontwik
keld, met groen-wit zandlopermotief, ver
gezeld van de tekst: Monument/Gemeente
Druten. Ook Leiden kent een eigen monu
menteninsigne. De gemeente Druten kent
nu 100 beschermde gemeentelijke monu
menten, ook in de streekdorpen Horssen,
Puiflijk, Afferden en Diest.
In de dorpen wordt door Wil van den
Dobbelsteen en de zijnen in woord en
beeld informatie verstrekt over de aange
wezen monumenten, ten gerieve van be
woners en eigenaars. De bestaande rege
lingen worden uit de doeken gedaan,
waarbij de stads- en dorpsvernieuwing
Tekening van W. T. H. van den Dobbelsteen.
eveneens een rol speelt, naast woningver
betering.
De gemeente Druten vergoedt bij restau
raties 25%. Rijk en provincie betalen sa
men 50%. Daarbij wordt ook gekeken naar
de juiste streekeigen constructies en het
juiste kleurenschema (bijvoorbeeld: stand-
groen voor de luiken).
Hèt monument in de gemeente Druten is
de 'Breugheliaanse' hofstede Molendam 22
onder Afferden. Drs.J.J. Voskuil beeldde
zeer terecht deze boerderij af in zijn stan
daardwerk over de wanden van de traditi
onele boerderijvormen in Nederland
(SHBO, Arnhem). De gevelarchitectuur
met schortvormige uitkraging van planken
boven de ankerbalk (onder het rieten
wolfseind) sluit aan bij dergelijke typen in
de Liemers (Gelderse Achterhoek) en aan
de Duitse Nederrijn (omgeving Kleef).
Voor de 'Open Monumentendag' ont
wierp Van den Dobbelsteen een eigen ge
meentelijke monumentenroute, die voor
navolging elders vatbaar is. Ze voert o.a.
langs een moord-kruis aan de Waalban
dijk bij Afferden (de plek waar een mon
nik vermoord moet zijn) en langs de hoeve
'De Oude Drieg een kapitale T-boerderij
uit 1837 te Deest (Kweldam 38).
Jac. P. Thijsse schreef in het Verkades
Album 'Onze grote rivieren' (1938): 'Nu we
onze rivieren zo aan het veranderen zijn en
op menige plaats nieuwe oevers en
nieuwe dijken worden aangelegd, is het
voor de natuurvrienden wel heel onder
houdend en genoeglijk om te zien, hoe het
toch altijd vrij nuchtere pas-affe mensen
werk door de Natuur zelve in de loop der
jaren weer wordt verfraaid'.
Dat is ook nu nog een troost, voor natuur
minnaars en Heemschutters! Prettig is ten
slotte de aandacht voor flora en fauna in de
uiterwaarden, waar enige tijd geleden in
Deventer een varend congres aan gewijd
werd (op de IJssel).
Noten
1) P.H.M. Thissen, De Waalbandijk bij Af
ferden. Kultuurhistorische en ekologi-
sche beschrijving van een bijzonder
stukje rivierenland ten behoeve van
toekomstig beheer, typoscript, Nijme
gen 1987.
2) Batenburg, eeuwenlang twistappel, Uit
geverij de Kleijn bv, postbus 27, 6600
AA Wijchen, tel. 08894-13822. Prijs:
38,- (honderden illustraties, hard co
ver).
Heemschut, november-december 1987 19
