Het Geldezsch Landschap op
natuur en cultuur
de bres voor
LANDSCHAP
KOOS DANSEN
Bijna 60 jaar staat Het Celdersch Landschap op de bres voor natuur en landschap in
de provincie Gelderland.
Sinds de oprichting in 1929 heeft de provinciale natuurbeschermingsorganisatie Stich
ting Het Geldersch Landschap zich als eigenaar-beheerder ontfermd over meer dan
70 waardevolle natuurterreinen en oude buitenplaatsen in Gelderland. De totale
oppervlakte van dit bezit bedraagt ruim 7500 ha.
Het overgrote deel hiervan - ongeveer 90% - is opengesteld voor wandelaars en
fietsers.
Doelstelling van de stichting is: het behoud van en de zorg voor in landschappelijk,
natuurwetenschappelijk en cultuurhistorisch opzicht belangrijke terreinen in de Pro
vincie Gelderland met de zich daarop bevindende monumenten van geschiedenis en
kunst, in het bijzonder die, bedoeld in de Monumentenwet.
Verwezenlijking van deze doelstelling ge
schiedt in de praktijk in de eerste plaats
door aankoop van waardevolle terreinen,
gevolgd door een beheer dat gericht is op
behoud, herstel en ontwikkeling. Het Gel
dersch Landschap voert normaal gespro
ken geen actief aankoopbeleid en kijkt
ook niet begerig naar terreinen die bij an
deren in goede handen zijn. Functie is
vooral het vormen van een 'vangnet' waar
waardevolle natuurterreinen en oude bui
tenplaatsen t.b.v. de gemeenschap veilig
in kunnen belanden, als de huidige eige
naar zijn bezit met langer in stand kan of
wil houden.
Aankoopbeleid
Daarnaast kunnen z.g. 'relatienota-gron
den' aan de stichting toevertrouwd wor
den: uit het oogpunt van natuur en land
schap belangrijke terreinen die bij een
ruilverkaveling (tegenwoordig 'landinrich
ting') de bestemming natuurterrein
krijgen.
In het z.g. provinciaal aankoopoverleg
worden afspraken gemaakt tussen Het
Geldersch Landschap, Natuurmonumenten
en Staatsbosbeheer, waarbij vastgesteld
wordt wie van de drie in welke regio's het
meest in aanmerking komt voor het be
heer van eventueel beschikbaar komende
terreinen. In grote lijnen geldt hierbij voor
al het criterium van de beheersefficiency.
Dit betekent dat gestreefd wordt naar zo
veel mogelijk geografische concentratie
bij één beherende instantie. Zo beheert
Het Geldersch Landschap een cluster van
terreinen op de noordoost-Veluwe, terwijl
b.v. Natuurmonumenten op de zuidoost-
Veluwe een aantal terreinen in eigendom
heeft, die samen de naam Nationaal Park
Veluwe-zoom hebben gekregen.
Tal van landgoederen die tegen Arnhem
en Rozendaal aan gelegen zijn, zijn echter
weer eigendom van Het Geldersch Land
schap.
Van zandverstuiving tot eendenkooi
Bekende terreinen in eigendom en beheer
van Het Geldersch Landschap zijn o.m.:
Historische Buitenplaatsen: Staverden,
Wamsbom, Schouwenburg, Zwaluwen-
feit van de bekendste terreinen van het Celdersch Landschap is landgoed Staverden in
Ermelo. Op deze plek in de beek bevond zich vroeger een bovenslag-watermolen. Er zijn
plannen op dezelfde plek opnieuw een watermolen te installeren.
Het Geldersch Landschap beheert meer dan
70 waardevolle natuurgebieden en oude bui
tenplaatsen. De ligging ervan is op het kaar
tje met sterretjes aangegeven.
burg, Kieftskamp, Vorden, Landfort, Bra-
kel, Rosendael.
Bossen: Bruggelen, de Sysselt, Petrea.
Zandverstuivingen: Het Wekeromse Zand,
de Haere.
Beekdalen: op Staverden, in de omgeving
van Winterswijk.
Heidevelden: o.m. Tongerense Heide, de
Dellen.
Uiterwaarden: Veesserwaarden, Neer
ijnen.
Een komkleireservaat: de Regulieren.
Een eendenkooi: Batenburg.
Actief beheer
■Veel van de bezittingen ontlenen hun
waarde en verscheidenheid aan het agra
rische, bosbouwkundige en landgoedbe-
heer van vroegere eigenaren en pachters.
Om de zo ontstane variatie en cultuurhisto
rische bijzonderheden te behouden is een
actief beheer vereist, bestaande uit werk
zaamheden die variëren van vee inscharen
tot nieuwe aanplant verzorgen en van
rietdekken tot vijvers uitbaggeren.
Extra moeilijkheid bij het instandhouden
van natuurgebieden zijn de bedreigingen
van buitenaf, zoals zure regen, ontwatering
met als gevolg uitdroging, eutrofiëring (te
veel meststoffen in het water) en horizon
vervuiling (bouwsels die niet passen bij
het karakter van het landschap en daar
door ontsieren).
Hiertegen wordt met veel energie en in
ventiviteit een defensief beheer gevoerd,
echter met wisselend succes.
Gelukkig is er evenwel hiernaast gele
genheid voor ontwikkelingsbeheer, b.v. in
de vorm van aanleg van houtwallen en
-singels, bufferzones, amfibieënpoelen
e.d., en voor herstelwerkzaamheden zoals
de restauratie van historische gebouwen
en tuinen.
Ofschoon de hoofdfunctie van de stichting
het natuur- en landschapsbeheer betreft,
laat Het Geldersch Landschap ook haar
stem ten gunste van natuur en landschap
horen in tal van planologische procedures,
zoals bij streek- en bestemmingsplannen.
12 Heemschutnovember-december 1987
