Twee koepelkerken
van A. C. Bleijs
KERKELIJKE BOUWKUNS
COERT PETER KRABBE*
Met de in de jaren 1879-1882 gebouwde St. Cyriacuskerk voegde architect A. C. Bleijs
een sterk dominerend element toe aan het stadsbeeld van zijn geboorteplaats Hoorn.
Hetzelfde lukte hem in Amsterdam - zijn woonplaats van 1880 tot de eeuwwisseling
- waarin 1884-1887 de St. Nicolaaskerk verrees. Beide gebouwen danken hun promi
nente plaats in het stadsbeeld vooral aan een koepel. De gelijkenis qua silhouet
werking is dan ook menigeen reeds opgevallen (afb. 1 en 2). Er bestaan evenwel ook
verschillen tussen deze gebouwen, waarop nader zal worden ingegaan.
Voor beide bouwwerken valt momenteel een groeiende belangstelling te bespeuren,
getuige de oprichting van de Stichting Koepelkerk Hoorn en de Vriendenkring Nico
laaskerk Amsterdam.
Sinds eind 1985 zet de Stichting Koepel
kerk Hoorn zich in voor het behoud van de
St. Cyriacuskerk. Zij heeft bewerkstelligd
dat de kerk op de Rijksmonumentenlijst is
geplaatst en dat Monumentenzorg de kos
ten van het bouwkundig onderzoek, het
restauratieplan en de begroting met in
gang van 1990 zal vergoeden. De parochie
zal zelf 10 procent van de kosten van de
restauratie voor haar rekening moeten ne
men. De Stichting Koepelkerk Hoorn
tracht dan ook, vol inzet, het benodigde
bedrag bijeen te brengen. Gedurende
ruim een jaar vergaarde zij de aanzienlijke
somma van ruim een ton. De restauratie
van het casco en de glas-in-lood vensters
zal op zijn minst 2 miljoen gulden bedra
gen. Mocht men overgaan tot restauratie
van het inwendige, dan dient daarvoor ze
ker 1 miljoen gulden uitgetrokken te
worden.
Enige maanden na het ontstaan van de
Hoomse stichting werd de Vriendenkring
Nicolaaskerk Amsterdam opgericht, met
een gelijke doelstelling, namelijk behoud
en restauratie van de kerk. Met het laatste
is al een begin gemaakt: een vrijwilliger
brengt momenteel op knappe wijze de sja-
bloonschilderingen weer in goede staat.
Het wachten is nu op andere, eveneens
noodzakelijke herstelwerkzaamheden. In
de eerste plaats denkt men dan aan de
restauratie en herplaatsing van de binnen
koepel van glas-in-lood. Dit jaar bestaat de
St. Nicolaaskerk honderd jaar. Naast het
organiseren van activiteiten bracht de
St. Nicolaaskerk te Amsterdam (1884-1887). Opvallend is de overeenkomst qua silhouet met de
Hoomse kerk. Beide gebouwen doen het uitstekend in het stadsbeeld, (herkomst foto: Histo
risch Topografische Atlas - Gemeentelijke Archiefdienst Amsterdam).
St. Cyriacuskerk te Hoorn (1879-1882) (her
komst foto: P. C. J. van Dael, Amsterdam).
stichting februari j.1. ter gelegenheid hier
van een boek uit over het gebouw en de
geschiedenis van de parochie. Over de St.
Nicolaaskerk is in het verleden ook in dit
blad al een en ander geschreven, zodat in
dit artikel de meeste aandacht uitgaat naar
de Hoomse kerk, het bouwwerk waarmee
Bleijs bekendheid verwierf.
Stadsbeeld
Wie ooit een bezoek aan Hoorn heeft ge
bracht weet hoe goed de St. Cyriacuskerk
- en met name haar koepel - het in het
stadsbeeld doet. Ook wat het inwendige
van de kerk betreft, is de werking van de
koepel groots te noemen. Ondanks het feit
dat een tiental jaren geleden een 'beelden
storm' in het interieur plaatsvond, maakt
het heden ten dage nog een harmonische
indruk. Dat Bleijs nadrukkelijk naar har
monie gestreefd heeft, blijkt uit een door
snede in een bewaard gebleven schets
boek (afb. 3). Elke travee heeft Bleijs bij
wijze van experiment op andere wijze
vormgegeven. Typerend voor deze archi
tect is dat hij zijn plannen zo lang perfectio
neert totdat het in zijn ogen ideale ontwerp
tot stand is gekomen; veel tekeningen in
zijn schetsboeken laten dit duidelijk zien.
In het inwendige van de kerk zijn enkele
interessante kunstwerken te zien. In de
eerste plaats wijs ik op de preekstoel uit
1756 - afkomstig uit de vroegere schuil
kerk - die onlangs gerestaureerd is. Ook
het orgel van de firma Maarschalker-
weerd, waarvoor Bleijs hoogstwaarschijn
lijk de kast heeft ontworpen, onderging
een opknapbeurt. Vermeldenswaard zijn
voorts een fraaie 'piëta' uit de late middel
eeuwen, de glas-in-lood vensters van de
firma Nicolas te Roermond, de kruisweg
staties van F. L. Stracké en de schilderin
gen van Jan Dunselman, die onlangs weer
in de kerk opgehangen zijn.
Opvallend is dat Bleijs het te bebouwen
terrein optimaal heeft benut. Hij diende
8 Heemschut, september 1987
