-■-...V-MMje.
Zaanse bouwkunst
Volkscultuur
Gem. monumenten
commissies
Moderne architectuur
Jan Gerko Wiebenga
Kroniek Utrecht
Kempenland-route
Wonen in het
verleden
S. de Jongen J. Schipper, twee ar-
chitekten die hun domicilie aan de
Zaan hebben, schreven ter gele
genheid van het vijfentwintigjarig
bestaan van de vereniging
Vrienden van het Zaanse huis' een
interessant boek. Het heet 'Ge
bouwd in de Zaanstreek' en geeft
voor het eerst een samenhangend
beeld van de architektuur in dit ge
bied tussen het begin van de jaar
telling en 1940. S. de Jong schreef
over stedebouwkundige en bouw
historische aspekten, terwijl J.
Schipper de 'jongere bouwkunst'
vanaf 1800 behandelde.
Het lijkt me onjuist, dat het hier
gaat om de 'eerste en laatste gene
ratie die het Nederlandse woon
huis bestudeert', zoals profdr. ir. R.
Meischke niet zonder zelfingeno
menheid opmerkt (en nog pessi
mistisch ook) in zijn voorwoord.
In onze tijd van 'biologisch bou
wen'zullen er teilkens nieuwe on
derzoekers ops taan, die zich met
streekeigen bouwkunst zullen
gaan bezighouden.
Het verloop van de ontwikkeling in
de bouwkunst, tegen de achter
grond van de wisselende agrari
sche conjunctuur, wordt in de inlei
ding beschreven, waarbij de aan
dacht wordt gevestigd op geschre
ven bronnen, wat betreft bouwen
en wonen, zoals keuren, padregle
menten, bestekken en bouwteke
ningen (oud en nieuw).
Ook is een tabellarisch overzicht
van boerderijtypen en hooibergen
in 10 Zaangemeenten opgenomen.
Hoewel er kanttekeningen ge
maakt kunnen worden bij de re
constructie (dwarsdoorsnede) van
een elfde-eeuws zaalhuis, is het
voorkomen van dit type in Assen
delft toch opmerkelijk.
Voorts wordt de groei richting
langhuisstolp met dwarsstal be
schreven. De wandeling door tijd
en ruimte wordt afgewisseld door
hoofdstukken over archiefstukken
inzake het bouwen.
Het oudste bekende Zaanse bestek
dateert uit 1664. Dat er van de
koopmanshuizen, zoals we die o.m.
kennen uit de overgeplaatste
'Zaanse buurt' in het Nederlands
Openluchtmuseum te Arnhem pre-
ciese ontwerptekeningen werden
gemaakt, leert ons dit boek ook.
Interessant zijn de afgebeelde re
constructies van woonhuizen naar
bestekken uit de zeventiende en
achttiende eeuw.
Op de toegepaste traditionele con
structies gaat mem uitvoerig in.
Volkskundig en kunsthistorisch
gezien waardevol is de reeks afge
beelde korbelen, evenals de
streekeigen deurkalven.
De Vingboonsgevel uit Amsterdam
drong ook door in Zaandam (1678).
Leerrijk is het hoofdstuk over de
huisplattegronden, waarbij men
aanvankelijk 'met de deur in huis
valt', maar later ook het type met
midden- en zijgang tegenkomt.
Instructief zijn de gevelsilhouetten
en geveltekens tussen 1700 en
1850, met o.a. Rococostijlkenmer-
ken (zijkrul).
De negentiende eeuw toont een
duidelijke verstrakking en verso
bering, ook wat betreft de raam-
vormen (meer glas).
Na de laat-negentiendeeeuwse
kerkbouw vormt het 'bouwen in
gewapend beton' een onderwerp
apart, dat vooral gewijd is aan de
fabrieksbouw. De slothoofdstuk
ken zijn gewijd aan het binnenhuis
(schouwen, trappen, eet.) en aan
de traditionele erven en tuinen.
Een uitstekend en rijk geïllus
treerd boek!
EJ.
S. de Jong en J. Schipper, Gebouwd
in de Zaanstreek, Stichting Uitge
verij Noord-Holland, 215 p., 1987,
ISBN90-71123-049
De Stichting Informatiecentrum
Volkscultuur geeft het tijdschrift
Volkscultuur Tijdschrift over tradi
ties en tijdsverschijnselen uit. In
het laatste nummer staan artikelen
over blauwverven en blauwdruk
ken, het boerderijonderzoek, de
stolpboerderij, het dorpswoonhuis
en heemkunde en onderwijs.
De prijs van het nummer bedraagt
f 12.50. Het gironummer: 810806
t.n.v. Informatiecentrum Volkscul
tuur, Drift 23, Utrecht.
De Vereniging van Nederlandse
Gemeenten heeft het boekje 'Ge
meentelijke monumentencommis
sies aan het werk' uitgegeven. Het
is een handig boekje voor wie
meer wil weten over gemeentelijk
monumentenbeleid, de taken van
de gemeentelijke monumenten
commissie, de samenstelling daar
van, de rol van het particulier initia
tief in zo'n commissie en de inpas
sing ervan in gemeentelijk appa
raat.
Het boekje is te bestellen bij de
VNG tel. 070-738393.
Gebouw De Volharding
in Den Haag
In deze gids worden meer dan vijf
honderd gebouwen afgebeeld (fo
to's van Piet Rook) uit de periode
1900 tot nu.
Een korte begeleidende tekst
geeft informatie over adres, bouw
jaar, architect, voornaamste litera
tuur en een bondige karakteristiek,
zowel in het Nederlands als in het
Engels. Er is gestreefd naar een
handzame reisgids met een prakti
sche indeling, die het voor de
liefhebber eenvoudig maakt de
hoogtepunten van de Nederlandse
architectuur te bezoeken.
De selectie vari de projecten be
oogt een representatieve keuze te
zijn uit het werk van architecten en
architectuurstromingen die een re
levante rol hebben gespeeld in de
ontwikkeling van de moderne ar
chitectuur in Nederland. Naast
overwegingen van architectuur
historische aard is geselecteerd
naar gebouw type, stijlperiode en
bouwjaar. Soms speelden overwe
gingen met betrekking tot bereik
baarheid en bouwkundige staat
een rol. De gebouwendocumenta-
tie is geografisch geordend en
voorzien van eenvoudige kaarten.
Er is een indeling naar regio's ge
bruikt die globaal de provincies
van Nederland volgt.
Elk hoofdstuk wordt voorafgegaan
door een regiokaart of een stads
plattegrond. De verschillende ob
jecten zijn vervolgens per kaart ge
ordend in een logische geografi
sche route.
Het documentatiegedeelte wordt
voorafgegaan door een inleiding
van Hans van Dijk. Hierin krijgen
de verschillende architecten en
projecten een plaats binnen het
geheel van architectuurstromingen
in Nederland en wordt de poli
tieke, sociale en economische con
text geschetst waarbinnen deze ar
chitectuurproductie plaatsvond.
Gids voor moderne architectuur in
NederlanddoorP. Groenendijken
P. Vollaard. Rotterdam, uitgeverij
010,1987. Prijs f49.50
GertrudisA. M. Offenberg
Jan Gerko Wiebenga (1886-1974)
wordt wel de constructeur van het
Nieuwe Bouwen genoemd. Hij
werkte samen met belangrijke ar
chitecten als L. C. van der Vlugten
J. Duiker.
Wiebenga's constructieve voor
stellen hebben bijvoorbeeld het
beeld van de Rotterdamse Van
Nelle fabrieken sterk bepaald. Tot
voor kort werd Wiebenga steeds
gezien als de man op het tweede
plan. Uit de vooronderzoeken die
in het kader van onderwijsprojec
ten, maar ook uit het onderzoek
betreffende het Hilversumse Zon
nestraal in opdracht van de RDMZ,
komt echter duidelijk naar voren
dat deze zienswijze onjuist is en
Wiebenga tekort doet.
De Stichting Analyse van Gebou
wen die de gelijknamige tentoon
stelling (Hilversum, Gooiland 12/6-
16/8) heeft georganiseerd, stelt dat
Wiebenga de apostel is van het
Nieuwe Bouwen. Hij kreeg interna
tionale bekendheid als (mede)ont-
werper van een aantal markante
gebouwen in Nederland. Daar
naast was hij architect-construc
teur van een even omvangrijk als
interessant oeuvre, dat hij in dienst
van verschillende overheden en
als zelfstandig architect ontwierp.
Het boek Jan Gerko Wiebenga;
Apostel van het Nieuwe Bouwen
behandelt de verschillende perio
den in leven en werk van Wieben
ga chronologisch. De bijdragen
zijn van diverse auteurs. Het boek
is geïllustreerd met vele zwart-wit
foto's, plattegronden en tekenin
gen. Het vormt een interessante
monografie, de eerste over
Wiebenga, met veel niet eerder
gepubliceerd materiaal.
Jan Gerko Wiebenga; Apostel van
het Nieuwe Bouwen. Red.J. Mole-
ma en P. Bak. Rotterdam, uitgeverij
010,1987. ISBN 90-6450-051-7. Prijs
f49.50.
GertrudisA. M. Offenberg
Welke geschiedenis verbergt een
huis achter zijn voorgevel? Hoe
leefden de mensen in Utrecht vroe
ger en hoe zag hun huisraad eruit?
De Archeologische en bouwhisto
rische Kroniek van de Gemeente
Utrecht 1985 geeft een antwoord
op dat soort vragen.
Dit fraaie rijk geïllustreerde boekje
is verkrijgbaar bij het Gemeente
lijk Informatiecentrum, Vreden-
burg 90. Tel. 030-315415 of bij
boekhandel Broese Kemink, Stad-
huisbrugS. Tel. 030-313804 Prijs:
flS.-
De Brabantse WV heeft een inte
ressante monumenten- en mu
seumroute met beschrijving in het
Kempenland uitgegeven. Het is
een handig werkje met bovendien
tips over fietsen langs de Brabant
se monumenten met overnachten
in een trekkershut, fietsverhuur
etc. Warm aanbevolen.
Een uitgave van de Brabantse WV
postbus 90, 5260 AB Vught.
Het Nederlands Economisch Histo
risch Archief heeft in zijn reeks
NEHA-Series III een boek uitgege
ven, waarin een serie papers is ge
bundeld over 'Wonen in het verle
den' (de 17e tot de 20e eeuw). De
bundel is uitgegeven als uitvloeisel
van de tweejaarlijkse Conferentie
Maatschappijgeschiedenis in 1985.
Hieraan deden behalve sociaal-
20Heemschut, juli/augustus 1987
