Grote Kerkstraat in Leeuwarden
Monument van de Maand
OPEN MONUMENTEN
L. VAN DER LAAN
Het Monument van de Maand is anderhalf jaar geleden in Friesland gestart met de
bedoeling om de monumentenzorg toeristisch-recreatief uit te baten. In de monumen
tenzorg gaan in deze monumentrijke provincie jaarlijks vele miljoenen om zonder dat
dat voor de bevolking echt zichtbaar wordt. Het Monument van de Maand is een soort
feestelijke verantwoording van het monumentenbeleid, waarbij elke maand een an
der monument ensemble of beschermd gezicht in het middelpunt van de belangstel
ling wordt geplaatst. Het gekozen monument is dan toegankelijk, de kwaliteiten
worden toegelicht, er verschijnt een uiterst verzorgd boek met geschiedenis en be
schrijving van het monumentale en er vinden allerlei culturele activiteiten plaats. Dit
alles wordt mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van de provincie Friesland en
van de Rabobanken in Friesland. Na een enigszins aarzelend begin werden vorig jaar
de meeste monumenten bezocht doorzo'n twee a drie duizend belangstellenden. Dit
jaar is de belangstelling aanzienlijk gegroeid. In de maand juni toen Heringastate,
Poptagasthuis en kerk van Marssum opengesteld waren werd het dringen voor de
totaal vijfenzeventighonderd bezoekers.
De Oldehove, symbool van Leeuwarden.
In de maand september, waarin ook de
nationale Open Monumentendag valt, is de
Grote Kerkstraat in Leeuwarden aangewe
zen als Monument van de Maand. Deze
straat behoort stellig tot de fraaiste van het
land, niet in de eerste plaats omdat er
meer dan veertig geregistreerde monu
menten langs staan opgestèld, maar vooral
omdat de middeleeuwse dam een ruimte
lijk bijzonder boeiend verloop en grote va
riëteit aan aanliggende bebouwing kent.
De activiteiten en documentatie zijn vooral
geconcentreerd op de sporen van de
(late) middeleeuwen.
De Kerkstraat zal gedurende de elfde
eeuw de huidige vorm gekregen hebben
als verbindingsdam tussen de handelsne
derzetting Nijehove en de veel oudere
agrarische terp Oldehove die veel weste
lijker lag. Op de Oldehoveterp stond een
romaanse kruiskerk met westkerk, de aan
het Duitse klooster Corvey onderhorige
Sint Vituskerk. Resten van deze kerk zijn
bij opgravingen onderzocht en mogelijk is
deze kerk afgebeeld op de oudst bekende
stadszegels. In elk geval is er in de vijf
tiende eeuw een nieuwe kerk tot stand ge
komen en begonnen de Leeuwarders in
het begin van de zestiende eeuw met een
pretentieus bouwprogramma, waarvan de
scheve en kromme Oldehove, symbool
van Leeuwarden het resultaat was. De
stoere en fraaie laat-gotische toren verzak
te tijdens de bouw. Hij vertoont aan de
oostzijde nog de aanzetten van de grote
basilicale kerk die men had willen bou
wen. De oude Vituskerk was in het laatst
van de zestiende eeuw zelfs zo bouwvallig
geworden, dat er besloten werd haar af te
breken.
Aan de andere zijde van de Grote Kerk
straat waren intussen liefst drie kerken tot
stand gekomen en wel de parochiekerk
van Nijehove, de romaanse St. Marie die
waarschijnlijk omstreeks 1200 tot stand
kwam, de grote Dominicaner-klooster
kerk (de Jacobijner-kerk) in het laatste
kwart van de dertiende eeuw en de kloos
terkapel van de Dominicanessen die in
1530 ingewijd kon worden. De St. Marie
die na de Hervorming niet meer voor de
eredienst gebruikt werd, vond in 1765
door sloop een roemloos einde, de Jacobij-
nerkerk die in de vijftiende en zestiende
eeuw nog uitgebreid is, staat er nog steeds
met de midden dertiende-eeuwse resten
vaij het klooster, en de kloosterkapel is na
wijzigingen eeuwenlang als Waalse kerk
in gebruik geweest, een fraai kerkje,
waarvan een zorgvuldige restauratie on
langs voltooid werd. Recht tegenover de
plek waar de St. Marie heeft gestaan, staat
overigens nog een veertiende eeuwse on-
derkelderde zaalstins die in Leeuwarden
Keimpemastins wordt genoemd, maar die
in de Middeleeuwen vermoedelijk ge
bruikt is als pastoorshuis van de St. Marie.
12 Heemschut, juli/augustus 1987
