HEEM.
Cultuurgoederen en
de zure regen
Het Hof aan het
Noordeinde
De wilde flora van
acht kastelen
Gevelstenen in
Nederland
Rectificatie
De Kerk in 't Midden
In 'lucht en omgeving', januari/fe
bruari 1986 schreef Ir. P. K. van der
Schuit, die werkzaam is bij de
Rijksdienst voor de Monumenten
zorg te Zeist, een helder opstel on
der de titel: 'Verwering van monu
menten: Van de regen in de drup?'.
Voor het eerst worden de verwe-
ringsverschijnselen van oude ge
bouwen exacter geanalyseerd,
waarbij ook aandacht wordt be
steed aan de gesteenteporiën, on
juiste detailleringen en achterstal
lig onderhoud.
TNO onderzoekt momenteel de
schadelijkheid van gevelreini
gingsmiddelen, in opdracht van de
Stichting Bouwresearch. Monu
mentenzorg laat verder de kwali
teit van dakleien (i.v.m. aantasting)
onderzoeken door de Rijksuniver
siteit te Utrecht. Het betreffende
rapport verschijnt nog dit jaar. De
documentatie van schade aan mo
numenten wordt verricht door de
Rijksuniversiteit te Leiden in op
dracht van VROM. Tenslotte wordt
de corrosieschade van beiaarden
en luidklokken onderzocht door
de Koninklijke Eijsbouts te Asten,
in opdracht van VROM.
J. F. Feenstra van het Instituut voor
Milieuvraagstukken van de Vrije
Universiteit te Amsterdam heeft in
1986 een inventarisatie het licht
doen zien, getiteld: 'Onderzoeks
programma voor bepaling, pre
ventie en herstel van de effecten
van luchtverontreiniging op cul
tuurgoederen in Nederland'. Het is
een goede zaak dat de verwe-
rings- en zure regenschade nu ook
van natuurwetenschappelijke zijde
wat betreft monumenten serieus
wordt aangepakt in Nederland.
EJ
Dit fraai uitgegeven boekwerk
over het in 1985 door koningin Bea
trix als 'werkpaleis' in gebruik ge
nomen Huis Noordeinde te 's Gra-
venhage geeft veel waardevol his
torisch en kunsthistorisch mate
riaal.
Wat betreft de architectuurge
schiedenis is hier een betrouwbaar
overzicht over de gecompliceerde
ontwikkeling van de gebouwen
tussen 1500 en heden ten dage af
gedrukt.
Als oudste deel van dit latere pa
leis kan het huis van de heer van
Brandtwijck beschouwd worden,
dat al op een plattegrond van
's Gravenhage uit 1570 te zien is.
Belangrijk waren de restauraties in
de zestiger en zeventiger jaren,
achtereenvolgens onder leiding
van de architekten De Lussanet de
Sablonière en Kruger, Van Duin en
Van Bassen.
Duidelijk wordt in het hoofdstuk
'Onsen Huijse int Noordeijnde' wel
ke rol Jacob van Campen en Con-
stantijn Huijgens speelden bij de
hoefijzervormige vleugel aan de
straat, met het hoofdgebouw
('corps de logis' op z'n frans) als
visuele dominant. Fraaie kleuren
foto's documenteren veel details
uit het interieur tussen 1640 en nu.
Interessant zijn de interieurwijzi
gingen door de Empire-architekt
De Creef, een kundig ontwerper.
Ook wandtapijten en de statig-ba-
rokke tuinkunst komen aan bod.
Toch zijn sterker anecdotische de
len verweven in de tekst, die voor
de historie van het Huis van Oranje
van belang zijn. Zelfs Voltaire heeft
het paleis gekend, en schreef er
een gedicht over! Ook de Tweede
Wereldoorlog en de brand van
1948 worden behandeld. Het boek
is alleen al het kopen waard van
wege de unieke illustraties, die
o.m. afkomstig zijn uit het Gemeen
tearchief van de residentie, het Ko
ninklijk Huisarchief en het Alge
meen Rijksarchief. Luchtfoto's ge
ven een uitstekend beeld van de
bouwmassa's en de architectoni
sche structuur.
De Engelse vertaling werd via een
2-kolomssysteem in kleiner corps
integraal in het boek opgenomen.
Het notenapparaat en de bibliogra
fie getuigt van een indringend on
derzoek, dat niet alleen voor Oran
jeklanten van belang is, maar on
getwijfeld een breder publiek zal
aanspreken.
Het Hof aan het Noordeinde/Het
Koninklijk Paleis Noordeinde
historisch gezien - door Paul den
Boer, 152 p., 22 x 28 cm, gebon
den: prijs 49,50
De Walburg Pers, postbus 222,
7200 AE Zutphen
'EJ
Florist D. Douwes geeft er blijk van
de omgeving van Vorden op z'n
duimpje te kennen, blijkens dit in
1986 verschenen boek.
Het boek (196 p.) is rijk geïllus
treerd met foto's, verspreidings
kaartjes, tekeningen en route
kaartjes.
Interessant zijn de beschouwingen
over het landschap toen en nu, en
de flora vroeger en thans (p. 11-
27). Daarbij wordt de invloed van
de vervuiling en verzuring gesig
naleerd, evenals storingsplanten
en neofieten. Toch vindt de
liefhebber(ster) van wilde flora
hier veel van zijn (of haar) gading,
en gelukkig hebben veel planten
en bomen met 'zeldzamer' karakter
standgehouden.
Sint-Janskruid
In het inleidende hoofdstuk 'Botani
sche wandelingen bij Vorden' ver
telt de auteur over zijn eigen ma
nier van verkennen, per 'pedes
apostolorum'. Verder beschrijft hij
niet alle terreinen van de bekende
8 Vordense kastelen, maar werden
de territoria van de havezathen Het
Enzerinck en 't Zelle uitgekamd, in
plaats van die der kastelen Hack-
fort en Den Bramel, wat betreft wil
de flora.
Gevlekte
aronskelk
Douwes geeft precies aan waar
planten als de sleedoorn, egelbo
terbloem, wilde bertram en bos
veldkers te vinden zijn. Per
landgoed worden de boomsoorten
en planten in en rond bosheken,
bossen, bospaden en randen ge
noemd (met kaartjes van de vind
plaatsen).
Op een bondige en zeer deskundi
ge wijze worden de kasteelbossen,
de natte broekbosflora en ook de
hier voorkomende, uit andere pu
blicaties bekende stinzeplanten
getypeerd. De landgoederen zijn
grotendeels toegankelijk.
Van harte aanbevolen!
De wilde flora van acht kastelen
- door D. Douwes, uitgegeven
door DNA, 's Hertogenbosch.
Prijs 23,50. Gireren naar post
rekening 49 50 486 (toezending
volgt)
EJ
Dit rijk geïllustreerde boek van
Gertrudis Offenberg verscheen bij
uitgeverij Waanders in Zwolle (zie
recensie in ons vorige nummer).
Het in het vorige nummer bespro
ken boekje Vliedbergen is te be
stellen door overmaken van 12,50
op giro 5652027 t.n.v. Stichting
N.R.I te Middelburg. Het gironum
mer stond in dit nummer onjuist
vermeld.
Na de succesvolle uitgave van het
boekje 'De Kerkstraat', dat binnen
de kortste keren uitverkocht was,
verschijnt binnenkort het tweede
deeltje van de serie uitgaven van
de Historische Kring Eenmes. Eind
januari zal het boekje 'De kerk in 't
Midden', met als ondertitel '6Eeu
wen Katholiek Eemnes', van de
drukpers rollen. Het is geschreven
door Jan Out en de verkoopprijs zal
10,-bedragen 13,25 voor ver
zending per post).
Ofschoon de titel doet vermoeden
dat het boekje alleen interessant
zou zijn voor katholieke Eemnes-
sers, wijst de inhoudsopgave al op
het tegendeel. In de eerste hoofd
stukken wordt de vóórreformatori-
sche geschiedenis van de Nico-
laaskerk van Buitendijk en de
Pieterskerk ('t Dikke Torentje) van
Binnendijk verteld. En ook de con
tacten met de Hilversummers tij
dens de strubbelingen tussen wat
we nu noemen Rooms-Katholieken
en Oud-Katholieken (tussen 1709
en 1780 werden in de Eemnesser
kerk ongeveer 330 Hilversumse
kinderen gedoopt) komen ter
sprake. Eveneens wordt ingegaan
op de soms moeilijke verhouding
tussen de katholieken en gerefor
meerden in de 17e en 18e eeuw en
de moeilijkheden tussen hen in de
Franse tijd, toen teruggave van
kerken aan de katholieken moge
lijk werd.
Een apart hoofdstuk is gewijd aan
de bouw van de huidige St.-Nico-
laaskerk aan de Wakkerendijk als
vervanging van een daarnaast ge
legen oude schuurkerk. In 1845
komt deze door architect N. J.
Kamperdijk ontworpen kerk ge
reed. Deze kerk is een zogenaam
de 'Waterstaatskerk', hetgeen wil
zeggen dat Rijkswaterstaat toezicht
hield op de bouw en het geheel
aan bepaalde normen moest vol
doen. Spottend zegt men wel: 'Wat
er staat is Waterstaat!', ofschoon nu
diverse van deze kerken evenals
deze op de lijst van de bescherm
de monumenten staan! Omdat deze
kerk in het midden van de ge
meente werd gebouwd en hij te
vens'tussen de twee Hervormde
kerken van Eemnes ligt, werd voor
de titel 'De Kerk in 't Midden' geko
zen. Het boekje is geïllustreerd
met ruim 60 foto's, die bij vele gele
genheden gemaakt werden (pas
toorsfeesten, priesterwijdingen,
kerkelijke plechtigheden) en
waarop tientallen parochianen
staan vereeuwigd (koren, bruidjes,
misdienaars, bedevaartgangers
enz.). Een zo volledig mogelijke
lijst met de namen van alle
priesters, die hier werkten, en één
met de namen van Eemnesser
broeders, zusters, paters e.a. staan
in de bijlagen van het 64 pagina's
tellend boekje.
Het boekje is verkrijgbaar door
overmaking van 13,25 op giro
1364436 t.n.v.J. V. M. Out te
Eemnes.
Heemschut, juni 1987
25
