ten- en muizenoverlast in de schuren. Het
eerst deed men dit in Zeeuws-Vlaanderen,
waar nieuwe droogmakerijen waren ont
staan, met stedelijk kapitaal. Vandaar
waarschijnlijk ook de drang naar ver
nieuwing en meer comfort, een burgerlijk
streven.
Een fraai voorbeeld van deze oplossing
is te zien op de erve 'De Torenberg' in
Zaamslag (iets ten zuidoosten van Temeu-
zen). Het vrijstaande woonhuis behoort tot
het middengangtype (middengang, ge
flankeerd dooi kamers). Een dergelijk
apart woonhuis op het erf W 81 te Groede
werd in 1954 door een bouwkundige van
het Nederlands Openluchtmuseum, de be
gaafde verkenner J.A. van Beelen, als volgt
beschreven: 'Dit huis bezit een gang, ge
flankeerd door de diverse kamers. Het is
dus reeds gecultiveerd, en aangepast aan
de toenmalige bewoningseisen.' Dit boe-
renwoonhuis werd gebouwd in 1773. De
plattegrond met middengang kwam reeds
sinds de zeventiende eeuw op in de grote
steden: Amsterdam, en 's-Gravenhage. In
vloeden uit Italië zijn hierbij aanwijsbaar.
Stadse elementen uit de sociale laag der
burgerlijke elite treden meer op in het
Zeeuwse land. Een oud element is de trap
gevel van boerderij 'Nooitgedacht', ge
bouwd nabij de oude zeedijk in St. Anna-
land op Tholen. De gevel is blijkens de
jaarankers in 1662 gebouwd, en is 'wegge
lopen' uit een der naburige Brabantse of
Zuidhollandse stadjes. Merkwaardig is
ook de door prof. Callée kort na 1900 foto
grafisch vereeuwigde 'Torenhofstede' in
Groede (Zeeuws-Vlaanderen) waar zich
een (woon?)toren verhief naast het jongere
landelijke woonhuis met dwarsingang en
zadeldak. Het front van boerderij 'Stelhoe-
ve' in Wemeldinge (Zuid-Beveland) ver
toont inzwenkende gevelwangen van bak
steen onder een kroonlijst, waarachter een
wolfdakje van pannen opduikt.
Ook op Schouwen-Duiveland zijn bur
gerlijke invloeden zichtbaar, bijvoorbeeld
bij de vroeg-negentiende-eeuwse boerde
rij Lange Reke 12. Hier is een bovenlicht
met overhoeks vierkant (houten roeden)
toegepast. Dit noordelijkste Zeeuwse ei
land is in het boerderijonderzoek bekend
geworden vanwege de Schouwse stolp, in
het dialect 'stollepe' genaamd. Dit type
kon hier gedijen dank zij de aanwezige
weidegronden. Een fraai exemplaar stond
vóór 1917 aan de Bootsweg in Kerkwerve.
Uiterlijk leek dit sinds 1956 verdwenen
stolptype op de nog veel voorkomende
stolpen in Noord-Holland.
Toch ziet Hekker eerder een culturele
samenhang met de Westvlaamse berg-
schuur (o.m. in Snaaskerke) mits dit type in
de late middeleeuwen zich al op Schou
wen-Duiveland had gemanifesteerd. Ver
meldenswaard zijn ook de fraaie tegels en
tegeltableaux in oude Zeeuwse boerderij
en. Zo beschreef J.A. van Beelen de boe
renhofstede 'Schoonewalle' alias 'Den
Meijenberg' te Groede W 81, in 1954. Daar
in bevonden zich toen fraaie tegeltableaux,
o.a. 'Rebecca bij de put' (Gen. 24), verder
tegels met getorste, barokke zuilen a. la
Bemini. Fraai is de gevelsteen van een
boerderij in Ede (zuidelijk Zeeuws-Vlaan
deren). Daarin waren de wapens uitgebei
teld van de families IJdewalle, Kraeij en
Pradülis. Duidelijk stads is ook de vormge
ving van de herenboerderij 'Steenhove' in
Kampereiland op Noord-Beveland.
Het kort na 1818 gestichte huis heeft een
classicistisch front met tympanon en eer
ste verdieping, en telt vijf traveeën. Ook
de landbouwschuur is van een afwijkend
type met klein wolfdakje van pannen, ge
heel van baksteen opgetrokken. Tegen
over de kerk in Nisse op Zuid-Beveland
ligt de verantwoord gerestaureerde slot-
boerderij 'Hof der Nisse'. De gevel is van
gele IJsselsteen opgetrokken.
Zeeuws-Vlaanderen
Men kan zeggen, dat in dit met fraaie oude
hofsteden bezaaide gebied nog in 1966
een zeer fraaie schuur aanwezig was op
het oude hof Elmare bij Oostburg. De plan
ken wanden waren dieprood geschilderd,
voorzien van witte randen rond de in
gangsdeuren. Er wordt wel verteld dat de
boerenknecht, als z'n gezichtsvermogen
en gang door overmatig alcoholgebruik
geteisterd was, toch nog door deze in het
oog lopende contrastwerking de redden
de schuurdeur kon vinden!
In Zeeuws-Vlaanderen ziet men ook nog
vaak veel de sober gedetailleerde arbei
dershuisjes van baksteen plus zadeldakje
uit de negentiende eeuw, die onderdak
boden aan de armere landarbeidersgezin
nen, sociologisch vergelijkbaar met der
gelijke huisjes op het Groninger Hogeland.
Geveltekens
Met name op Walcheren (Aagtekerke) ziet
men decoratieve gevelkens, gezaagd uit
een plank, tussen de geschulpte, laat-
negentiende-eeuwse windveren van de
gepotdekselde geveldriehoek bij de hou
ten schuurgedeelten. Architekt fan Jans te
kende in de jaren vijftig enkele exempla
ren (o.a. ook een Zeeuws-Vlaamse wind
wijzer van stro). In de protestantse streken
van Zeeland gold ook: 'Gij zult u geen
beeld maken', zodat deze visuele accenten
in hout zeker geen 'eeuwig levende te
kens' zijn. Voorzichtigheid bij de interpre
tatie is op z'n plaats, in plaats van een zich
verliezen in wilde, onwetenschappelijke
fantasieën.
Na 1930 werd er in toenemende mate
geëxperimenteerd met actuele boerderij
en stalvormen, waarbij het gevaar van ho
rizonvervuiling in dit wijdse land altijd
groot is. We weten intussen wat de bio-
industrie voor het milieu (zure regen) te
weeg heeft gebracht. Grootschaligheid
heeft ook grote nadelen.
Literatuur
B. Wander, Bibliografie Historisch boerde
rij-onderzoek, Arnhem 1971
W. Bos, Bibliografie Historisch boerderij-
onderzoek, Arnhem/Amsterdam 1984
R.C. Hekker, De Zeeuwse hofstede, Mid
delburg 1951 (overdruk)
- De Zeeuwse schuurgroep, in: Duizend
jaar bouwen in Nederland, deel II, Amster
dam 1957, 294-309
- De Schouwse stolp, een verdwenen
boerderijtype, Arnhem 1985, te bestellen
bij SHBO, Schelmseweg 89, 6816 SH Am-
hem, postrekening 897058 16,50
2,50 porto)
E. Jans, Oude landelijke bouwkunst in
Zeeuws-Vlaanderen, in: Neerlands Volks
leven, 16, 1966,82-85
J. Jans, De Zeeuwse boerderij, in: R.K.
Bouwblad, 6, 1934-'35, 369-373
A.P. de Klerk, Het zuidwestelijk zeeklei
landschap, in: Het Nederlandse Land
schap. Een historisch-geografische bena
dering, Utrecht 1986,67-77
ffli
Protestants gevelteken op boerenschuur in
Aagtekerke, Walcheren. Situatie in 1955. (Te
kening:]. Jans, Gemeentearchief, Almelo)
O T2. £2. !f C O W4V/ZOÉ6
Cbe^ofel
J— -ft-ls#
-re» TSUUunch. HET NE DE H l ANIXSC H OPE N LVtU T M VSE V M U. ^nfurm.
Zuid- en oostgevel van de boerderij 'Goemanszorg'in Dreischor, Schouwen-Duiveland uit 1725.
Opmeting: Nederlands Openluchtmuseum (archief Stichting Historisch Boerderijonderzoek,
Arnhem
22
Heemschut, juni 1987
