■I
n
-:>x
V
Tri-
20
M II
ise<
Voormalige woning van de directeur, nu pastorie (Foto archief Drents Museum, Assen)
zich onder toezicht herenigen. De meest
voorkomende overtredingen waren desertie
en ontvreemding van goederen. De straffen
varieerden van eenzame opsluiting, slechts
water en brood tot lijfstraffen.
Van den Bosch wilde het Rijk 'van eene
meer verbasterde volksklasse zuiveren en
deze of althans hunne kinderen tot eene bete
re bestemming opleiden
Wat architectuur betreft kunnen deze ge
stichten dan ook geplaatst worden onder de
categorie militaire kazernes en hebben ze
waarschijnlijk als voorbeeld gediend voor
latere kazernebouw.
Een en ander is niet verwonderlijk als we de
opleiding tot genie-officier en de loopbaan
van Van den Bosch in ogenschouw nemen.
GODSHUIZEN
pleegden die op een groot veld werden be
graven met als enige vermelding hun regi
stratienummer, liggen hier ambtenaren en
werknemers van de inrichting. Er bevinden
zich een aantal gietijzeren zerken uit de As
ser Ijzergieterij.
IJSKELDER
Achter het hospitaal, in de schaduw van ho
ge bomen, ligt nog een 19e eeuwse ijskel
der. De bodem heeft een diameter van 3.50
meter en de kelder ligt op ca 1.50 meter
diepte. Bovengronds steekt hij ongeveer
3.50 meter uit boven het maaiveld. De bui
tenkant is gepleisterd en vervolgens afgedekt
met een dikke laag turf. Het ijs, dat door de
dwangarbeiders vanuit de Kolonievaart naar
de kelder vervoerd werd, bleek tot in augus
tus bruikbaar.
LANDSCHAP
Bekijken we de kaart van het gebied rondom
Veenhuizen, dan valt het strikt lineaire pa
troon op. Het gebied strekt zich uit ten noor
den van de Kolonievaart en wordt doorsne
den door 6 wijken, sloten, die dienen voor
het transport van het veen en voor de afwate
ring van het gebied. Dit lineaire patroon
strekt zich uit tot aan het riviertje de Slokkert
in het noorden. In het kaarsrechte patroon is
ook de vroeg 19e eeuwse bebouwing opge
nomen, de gestichten, de hoeven en de ove
rige gebouwen als kerken, scholen en woon
huizen. Een uitzondering vormt de hoeve
'Jachtweide', die in feite 'scheef staat. De
ze boerderij is het enige dat rest van het oor
spronkelijke gehucht Veenhuizen en dateert
oorspronkelijk uit het begin van de 18e eeuw.
FOCHTELOER VEEN
Dit natuurreservaat omvat ondermeer het zo
genaamde Kolonie veld, de Norgerpetgaten
en het Esmeer. Hieronder vallen ook gron-
Het Fochteloërveen in 1955. (Uit: Noorderbreedte, informatie over natuur, milieu en landschap van
Friesland, Groningen en Drenthe)
Uit de beginperiode van de Maatschappij
van Weldadigheid rest ook nog de Neder
lands Hervormde kerk, overigens het enige
wettelijk geregistreerde monument van
Veenhuizen. De bouw werd in 1825 aange
nomen door Harm Wind. Naar voorbeeld
van de kerk van Smilde (eind 18e eeuw)
werd een achtkantige koepelkerk met een
tentdak gebouwd, in de sobere klassicisti-
sche stijl van het begin van de 19e eeuw.
De kerk heeft 4 ingangspartijen met gecan
neleerde pilasters en een geprofileerde
kroonlijst. Het interieur heeft een houten
koepelgewelf, gedragen door Toscaanse zui
len en een omlopende gaanderij. Het orgel
uit 1820, vervaardigd door J.A. Hillebrand
werd in 1856 door van Oeckelen hersteld en
van Akkrum naar Veenhuizen overgeplaatst.
In de periode 1960-1961 heeft de kerk met
medewerking van verpleegden een grondige
restauratie ondergaan. De oude kosterswo-
ning voor de kerk, beter bekend onder de
naam 'Pannekoekhuisje' is in gebruik als
verenigingsgebouw.
De eerste R.K. Kerk, later herbouwd tot
school, werd eveneens door Harm Wind ge
bouwd en dateert uit 1825; de tweede R.K.
Kerk uit 1891 en ligt meer naar het zuiden.
Voor de joodse verpleegden werd in 1839
aan de Kolonievaart een Synagoge ge
bouwd. Nadat zij eind vorige eeuw in Hoorn
werden geplaatst, werd deze verbouwd tot
'Het Centraal Bureau Penitentiaire Inrich
ting'. Van de synagoge is niet veel meer
over dan de voorgevel met resten van wat
eens rondboogvensters waren.
Vermeldenswaard is verder nog de begraaf
plaats aan de Eikenlaan. Behalve de ver-
INDELINGSPLAN FOCHTELOO
ÈÜi
i:..
f<i /s/a///ft//,
RENVOOI
Pro«lnci«gr*M
OtpreJtcWtrdt wegtn
ftijwltlpodtn
[•-•.l/ttkj NatuurgibWdtn
Boteend bet
londbevwgrond
Grtnt hoegvttnrtttrvoa'
