Een modelboerderij
van
Nederlandse prijs
voor de architectuur
op komst
11
EVERHARD JANS
Niet ver van Zuidlaren ligt de modelboerderij 'De Schipborg'In 1914 werd dit monumen
tale geheel door de grote vernieuwer van onze moderne architektuur in Nederland, dr. H. P.
Berlage (1856-1934) ontworpen. Hij was dus toen al 58 jaar oud.
Een bekende collega van Berlage, K. P. C.
de Bazel, ontwierp een tiental jaren vroeger,
in 1902, ook al een dergelijke modelboerde
rij: 'Oud-Bussum' te Bussum. Daar is nog
een traditionele inslag voelbaar, met een his
toriserend klokketorentje boven de ingang.
Sinds 1850 experimenteerde men in Neder
land met nieuwe boerderijtypen, die inspeel
den op de snel veranderende methoden in de
landbouw en veeteelt. De Heidemaatschap
pij heeft o.m. verdiensten op dit terrein.
terug in de strenge, maar toch ambachtelijke
sfeer van deze bijzondere 'Drentse' model
boerderij.
De stedebouwkundige talenten van deze gro
te architect zijn direct voelbaar in de mid
denpartij, met interessant vormgegeven vij
ver. Daarachter de hoofdingang, als visueel
eindpunt van de oprijlaan. De Berlagiaanse
stijl is overal doorgevoerd, tot in de lambri-
zeringen, lampen, geglazuurde wandtegels
en fraaie natuursteendetails toe. Fraai is de
De boerderij 'Schipborg' van Berlage in Zuidlaren (Fotodienst provincie Drenthe, Hans Sibbelee)
Toch ademt de 'gesloten hoeve' in Schip
borg een geheel eigen sfeer. J. J. Vriend
schreef in 1959: 'Berlage ging terug tot het
ambachtelijk verzorgde detail, maar ver
meed een vooropgezette romantische vorm
geving. De bouwmeester wees er zelf op,
dat zijn tijd gekenmerkt werd door een alge
mene bezinning op geestelijke en stoffelijke
waarden: 'een streven naar grote eenvoud
van practisch bedoelen, in één woord van
zakelijkheid'
De waardering van Berlage voor de sterke
geslotenheid van Romaanse muurvlakken
vinden we niet alleen terug bij de Beurs te
Amsterdam, maar ook in de architectuur van
'De Schipborg' bij Zuidlaren. Verrassend is
de verhoogde inrijpoort (uiteraard is alles
van baksteen) met dakje van pannen, herin
nerend aan Vlaamse gesloten hoeven uit de
negentiende eeuw en aan duivenslagpoorten
uit het Groninger Ommeland. Berlage ge
loofde in het socialisme, en iets van deze
gedrevenheid, die meer kunstenaars uit het
begin van deze eeuw bezielde, vinden we
Interieur van boerderij 'De Schipborg' van
Berlage
(Fotodienst provincie Drenthe, Hans Sibbelee)
schouw in de grote woonruimte, met op de
hoekpunten door consoles gedragen balken,
die de overwegend in hout geconstrueerde
bovenverdieping ondersteunen.
Jan Jans schreef in 1934 over deze ruimte
(zie foto): 'robuuste, moderne, boerse vorm
geving met karakteristieke meubels'.
De architektuur van 'De Schipborg' heeft
ook invloed uitgeoefend op de opvattingen
van de 'Delftse School'zoals die door Prof.
Ir. M. J. Granpré Molière en zijn volgelin
gen tussen 1920 en 1965 tot uiting werden
gebracht. Toch zijn er ook verschillen. Ty
pisch voor Berlage is het strenge, enigszins
vergeestelijkte, zoals dat nog altijd vast te
stellen is, zelfs in zijn laatste voltooide
schepping, het kubistisch beïnvloede Ge
meentemuseum te 's Gravenhage. Daarom
vinden we ook in de modelboerderij 'De
Schipborg' niets terug van de omringende
streekeigen vormen der oude Drentse lande
lijke bouwkunst. Architekten als Ir. G. J.
Bouma, Arjen Witteveen en Jan Jans inspi
reerden zich na 1930 steeds sterker op
streekeigen vormen uit o.a. Friesland en
Twente, die via prof. Granpré Molière tot in
de Wieringermeerpolder toe werden gepro
pageerd.
Berlage ging zijn eigen weg, na 1914, en
vertoonde in zijn werk in toenemende mate
invloeden van het kubisme en het funktiona-
lisme, die toch weer op eigen wijze verwerkt
werden.
De nog enige tijd geopende expositie in de
Amsterdamse Koopmansbeurs over het oeu
vre van dr. H. P. Berlage, een geboren Am
sterdammer, is een eresaluut aan een sociaal
bewogen Nederlands architect. Een bezoek
is de moeite waard!
Literatuur:
P. Singelenberg, H. P. Berlage. Idea and Style,
1971 (academisch proefschrift), 1971
J. J. Vriend, Architektuur van deze eeuw. Serie: De
schoonheid van ons land, Amsterdam 1959
H. A. de Vries en J. Jans, De plattelandswoning,
Zwolle 1934, fig. 95
Minister E. Nijpels van Volkshuisves
ting heeft bekend gemaakt dat er een
prijs voor de architectuur zal worden
ingesteld 'ter verbetering van de kwa
liteit van de gebouwde omgeving'. In
het jubileumjaar van de Rijksgebou
wendienst, die 65 jaar wordt, zal deze
prijs voor het eerst worden uitgereikt.
Zij is niet alleen bestemd voor gebou
wen, maar ook voor hantering van ge
bonden kunst in de gebouwde omge
ving, voor renovatie, hergebruik en
restauratie, voor stedebouw en inrich
ting van het landschap.