Bij dijkverzwaring
Neerijnen Kil en
woningen sparen
16
Toen in 1953 de stormramp ons liet zien hoe kwetsbaar onze lage landen nog steeds waren,
konden we niet vermoeden dat nog lange tijd nadien wij gedwongen zouden worden ons
hiermee bezig te houden; in dit geval dijkverzwaringen, die vaak diep ingrijpen in het
dijklandschap met zijn nederzettingen. In de Delta-wet is voorgeschreven dat de rivierdijken
verzwaard c.q. verhoogd moeten worden, zodat in bijzondere omstandigheden de dijken in
staat zijn ons land te beschermen. De normen, waaraan de dijken moeten voldoen, zijn
verschillende malen gewijzigd. Uitgegaan wordt van het gegeven dat bij Lobith 16.500 m3
water per seconde ons land kan binnenkomen. Deze toestand zou slechts 1 x per 700 jaar
verwacht kunnen worden. Om deze norm te behalen moet veel geïnvesteerd worden en dat
gaat vaak ten koste van cultuurhistorisch waardevolle bebouwingen ent of hoge ecologische
waarden van het landschap.
In Gelderland moet nog 285 km dijk ver
zwaard worden. De plannen hiervoor tracht
Heemschut kritisch te volgen. De opzet om
tot uitvoering van de werkzaamheden te ko
men is globaal als volgt: De provinciale Sta
ten stellen een urgentieplan op en wijzen
hierin de dijkvakken aan, die het eerst aan
gepakt moeten worden. In 1990 moet alles
klaar zijn. Er wordt zes jaar gerekend vanaf
het eerste plan tot het gereedkomen. Het pol
derbestuur is in feite het uivoerende orgaan;
zij laat een globaal plan maken dat door een
ieder bekritiseerd kan worden.
Ter verdere beoordeling heeft de provincie
een coördinatiecommissie ingesteld, waarin
die instanties zitting hebben waarvan ver
wacht kan worden dat zij belangen hebben
bij de dijkverzwaring (zoals Rijkswaterstaat,
Rijksdienst Monumentenzorg, milieuorgani
saties). Deze commissie beoordeelt het glo
bale plan en rapporteert daarover aan de pro
vincie, die naar aanleiding hiervan en van
haar eigen mening, een verzoek indient aan
het polderbestuur een definitief plan op te
stellen. Ook dit definitieve plan moet weer
ter visie gelegd worden.
Waarom dit bestuurlijk verhaal? De aan
dacht van Heemschut werd gevestigd op een
dijkverzwaringsprobleem in de gemeente
Neerijnen. Een klein dorpje aan de Waal,
vlak bij Zaltbommel. Schilderachtig gelegen
in de bocht van de rivierdijk; komende vanaf
Waardenburg (liefst wandelend) ervaar je
een prachtig stuk rivierlandschap, met oude
bossages, een molen en molenhuis (monu
ment), een kasteel (Waardenburg) en een
oude rivierarm dicht langs de dijk, terwijl de
eigenlijke rivier in zijn zomerbedding een
kilometer verwijderd lijkt. Dan komt er
opeens bebouwing, die de dijkafrit naar
Neerijnen markeert (de zgn. poort van
Neerijnen).
Links een gebouw dat ooit een brouwerij is
geweest, en rechts een oud café. Aan deze
afweg staat na 500 meter rechts het kasteel
Neerijnen, als raadhuis in gebruik. Als we
de dijk vervolgen, zien we een aantal oude
woningen in het dijktalud, waarvan een vijf
tal bijeen gegroepeerd 'de 5 violen'. Het ge
heel is zo in en in met de dijk vergroeid, dat
het verboden moest worden dit te vernielen.
Het geheel komt ook voor op de lijst van
beschermde dorpsgezichten van de Rijks
dienst voor Monumentenzorg.
In het conceptplan dat het polderbestuur
heeft laten maken, moeten 12 woningen ver
dwijnen, w.o. de poort van Neerijnen, en
het monumentale molenhuis zou 20 meter
landinwaarts verplaatst worden. In de coör
dinatiecommissie is de verplaatsing van het
molenhuis tegengehouden. G.S. van Gelder
land hebben ook nog enkele wijzigingen
aangebracht. Het Molenhuis rriag blijven
staan, maar een andere woning (ook een mo
nument) moet verdwijnen. De Poort van
Neerijnen en de 13 woningen zullen ook
moeten verdwijnen.
Doordat het Molenhuis zal blijven staan,
moet daar de dijkverzwaring aan de rivierzij
de plaatsvinden, waarbij de oude rivierarm
'De Kil' voor een gedeelte wordt gedempt.
Ook voor het verdere dijkgedeelte zal toch
een stuk van de 'Kil' aangetast worden om
dat aan de voet van de dijk een kleilaag moet
worden aangebracht. Als je de verslagen van
de besprekingen van de coördinatiecommis
sie doorleest valt je op, dat er veel gesproken
is over de aantasting van de geomorfologi-
sche waarde van de 'Kil'. Deze wordt zo
hoog gewaardeerd, dat die gespaard moet
blijven en er woningen moeten verdwijnen.
De 'Belangenvereniging Behoud Dijkwo
ningen' heeft een alternatief ontwerp laten
maken, waarin zowel De Kil als de wonin
gen gespaard worden. Ook heeft deze ver
eniging een deskundige ingeschakeld om de
geomorfologische waarde van De Kil te be
oordelen. Deze komt tot een andere waarde
oordeel, dan de coördinatiecommissie.
Heemschut heeft dan ook zijn bezwaren over
deze gang van zaken kenbaar gemaakt aan
G.S. van Gelderland, en daarbij gewezen op
de onevenwichtige samenstelling van de
commissie. Uit de verslagen blijkt dat in de
ze commissie niemand het opneemt voor de
aanwezige bebouwing (als dat geen monu
menten zijn).
Vervolgens heeft Heemschut gevraagd een
nieuwe afweging te maken over de geomor
fologische waarde van de Kil en de waarde
van de nederzettingsstructuur. En dan op ba
sis van deze afweging de dijkverzwarings
plannen vast te stellen. Ondertussen heeft
G.S. het polderbestuur verzocht een defini-
De Poort van Neerijnen, die dreigt te verdwijnen
