Boeken
Villaparken in
Nederland
8
Hortus werd gebouwd, is naar hem ge
noemd. Ook in die tijd werd de monumenta
le Palmenkas gebouwd (1912).
Jarenlang vervulde de Hortus een weten
schappelijke functie voorde Universiteit. De
uitgebreide plantencollectie stond hier in
dienst van. Ook nu wordt er in de Hortus een
uitgebreide collectie beheerd, hier is in de
loop van de tijd niets aan veranderd. Wat
wel veranderd is, is de belangrijkste doel
groep: wetenschappers en studenten. De Fa
culteit Biologie maakt thans nauwelijks
meer gebruik van de Hortus, omdat de tuin
voor universitair onderwijs en onderzoek
niet meer zo belangrijk is als vroeger.
VICTORIA REGIA
Maar naast wetenschappelijke belangstelling
was er ook al vanaf het allereerste begin veel
publieke belangstelling voor de Hortus. On
der andere de bloei van de Victoria Regia
trok vele bezoekers. Dit was een bijzondere
waterlelie die slechts twee nachten per jaar
bloeide. Helaas is deze niet meer in de Hor
tus te zien, de kas waar zij in groeide moest
afgebroken worden. Behalve de publieke en
de verminderde wetenschappelijke functie,
heeft de Hortus nog meer functies die zij met
name de laatste jaren erbij heeft gekregen;
op het gebied van informatie, natuur- en mi
lieu-educatie en behouden van met uitster
ven bedreigde soorten. Dat de Universiteit
niet meer de (financiële) verantwoording
voor de Hortus wil dragen, is begrijpelijk.
De Hortus is voor de Universiteit nauwelijks
van belang, en de tuin in de huidige opzet
handhaven is alleen al heel duur, afgezien
van de nodige herstelwerkzaamheden (de
laatste 15 jaar is er niets meer aan onderhoud
aan de kassen en de gebouwen gedaan).
DIVERSE PLANNEN
De Universiteit is al jaren van plan de Hortus
af te stoten. Al sinds het begin van de jaren
80 worden er plannen gemaakt betreffende
de toekomst van de Hortus. De Universiteit
van Amsterdam had het plan, om delen van
de collecties van het Zoölogisch Museum,
het Geologisch Museum en de Hortus Bota
nicus in de vorm van tentoonstellingen voor
een breed publiek toegankelijk te maken. Dit
plan werd uitgewerkt samen met de gemeen
te en Artis in een voorstel voor een Nationa
le Natuurhistorische Presentatie. Door een
afwijzend oordeel van minister Brinkman,
kon dit plan niet tot uitvoering worden ge
bracht. Vanwege de cultuurspreiding besloot
Minister Brinkman dat Leiden in aanmer
king komt voor zo'n Nationale Natuurhisto
rische Presentatie.
Helaas hadden de Universiteit van Amster
dam en de gemeente alle hoop op het slagen
van dit plan gevestigd, waarmee de toe
komst van de Hortus verzekerd zou zijn.
GROEN CENTRUM
Inmiddels zijn er door verschillende perso
nen en groeperingen nieuwe plannen in
voorbereiding, mei: oog op het behoud van
de Hortus. De heer Los, directeur van het
Zoölogisch Museum, wil van de hele Planta
ge een 'groen' centrum maken. Volgens
hem kan in deze buurt een samenhangend
patroon worden aangeboden met natuurhis
torische tentoonstellingen, tuinen met le
vend voorbeeld materiaal, educatieve pro
gramma's, werkgroep-ruimtes en huisves
ting voor natuur- en milieubewegingen. Een
'groen' centrum in de zin dat elke geïnteres
seerde op het gebied van natuur en milieu
hier alle relevante instellingen, informatie,
educatief materiaal en activiteiten kan vin
den. Dit plan kan alleen slagen indien de
gemeente haar medewerking verleent, waar
toe zij zich nog niet bereid heeft verklaard.
Wel is de gemeente van Amsterdam bereid
om op tijdelijke basis geld te geven voor de
instandhouding van de Hortus na 1 maart
1987. Over de hoogte van het bedrag is niets
vastgesteld, en ook is niet duidelijk hoe lang
de gemeente wil bijspringen.
COMMERCIE
De Vereniging Vrienden van de Amsterdam
se Hortus in de Plantage zoekt ook naar mo
gelijkheden voor het behoud van de Hortus.
Omdat dit niet mogelijk zal zijn zonder gro
tere investeringen, vindt deze vereniging dat
de nieuwe Hortus, die vooral een pu
blieksfunctie moet krijgen, niet vies mag
zijn van commercie. Zij wil de wetenschap
pelijke plantencollectie verminderen, maar
wel op een aanvaardbaar niveau handhaven;
de tuin zodanig inrichten dat deze pu-
Aan het einde van de 19de eeuw
ontstonden de eerste villaparken in
Nederland. Jannes de Haan heeft hierover
een boek geschreven. Ter afsluiting van
zijn studie Kunstgeschiedenis heeft De
Haan onderzoek gedaan naar het
ontstaan en de ontwikkeling van het
villapark Duin en Daal te Bloemendaal.
Door dit onderzoek kwam hij veel te
weten over villaparken en villa's in het
algemeen, hetgeen hij in dit boek
uiteengezet heeft. De ontwikkeling en de
bebouwing van het villapark Duin en Daal
behandelt De Haan hierbij uitvoerig,
omdat deze vele overeenkomsten vertoont
met de ontwikkeling en bebouwing van
andere villaparken. Eigenlijk valt dit
boek in twee gedeelten uiteen: een deel
over villaparken en een deel over villa's
en landhuizen. In beide delen wordt de
algemene ontwikkeling, de Engelse
invloed en de Nederlandse uitwerking
ervan beschreven.
Villaparken werden in de 19de eeuw voor
het eerst ontwikkeld. Voor die tijd waren
blieksvriendelijk (d.w.z. mooi) en educatief
wordt; exploitatiemogelijkheden in de Hor
tus creëren die financieel aantrekkelijk zijn,
maar zo dat de sfeer en de kleinschaligheid
van de Hortus hier niet door aangetast zal
worden.
De vereniging is als platform aangesteld om
met behulp van vele deskundigen, zoals
bouwkundigen en tuinarchitecten, de diverse
plannen op elkaar aan te sluiten en te toet
sen. Men schat voor de benodigde investe
ringen al 10 miljoen gulden nodig te heb
ben voor o.a. de sloop en nieuwbouw van de
kassen en de restauratie van de Palmenkas
en de Oranjerie. Bovendien komt daar nog
eens een bedrag van 2 miljoen gulden voor
de jaarlijkse exploitatie bij.
Een werkgroep, waarin vereniging, univer
siteit en gemeente participeren, zal de uit
gangspunten voor het behoud van de Hortus
uitwerken en de plantoetsing begeleiden.
Vooralsnog worden er verwoede pogingen
gedaan een toekomst voor de Hortus moge
lijk te maken. Een interimbeheersstichting
zal vanaf 1 maart 1987 de Hortus tijdelijk
besturen en naar een definitieve, met name
financiële oplossing zoeken. Maar hoe lang
deze interim-periode gaat duren weet
niemand. De toekomst van de Hortus Bota
nicus is niet zeker.
Wie het streven om de Hortus te behouden
wil steunen, kan zich aanmelden als lid van
de vereniging door 15,- over te maken
t.n.v. de Vereniging Vrienden van de Am
sterdamse Hortus, te Amsterdam op postgiro
er wel buitenplaatsen, zoals langs de
Amstel en de Vecht. De industriële
ontwikkeling was voor een groot deel de
oorzaak van het ontstaan van villaparken.
Naast de groep welgestelden van
fabrikanten en ondernemers, ontstond in
Villa in Haarlem van architect J. Zocher
