Dordtse
paltrokmolen
gered
5
Jaargang 64,
no. 1 januari 1987
Heemschut verschijnt 9x per jaar
Tijdschrift van de Bond Heemschut
opgericht in 1911
Beschermvrouwe:
H.M. Koningin Beatrix
In dit nummer o.a.:
Is er nog toekomst voor de hortus?
Villaparken
Cantonspark in Baarn bedreigd
Belang Rijksdienst onomstreden
Nieuwe bestemming Amstelkerk
Spinozahuis in gevaar
De Abdij van Middelburg/acties
Stationsrestauratie A'dam open
Industriële archeologie Zaanstreek
Graffiti in Etten-Leur
Stadsherstel in werking
Stadswapens Westerkerk
Foto omslag:
Herenhuis van rond 1900 in neo-
renaissance- en chaletstijl, opgenomen
1 in de monumenten-inventarisatie van
Schoonhoven (zie ook pag. 22
onderschrift foto)
ïtls
ti
Redactie:
Drs. J. Kamerling, eindredacteur
Drs. A. M. ten Cate
R. Dinger
Dr. E. Jans
Vaste medewerk(st)ers:
J. Th. Balk, Amsterdam
Drs. H. C. Franssen, Amsterdam
Drs. J. Huysmans, Utrecht
Drs. P. Karstkarel, Leeuwarden
D. van der Meulen, Assen
R. Lureman, Doetinchem
Drs. W. J. Pantus, Nijmegen
J. Roelfs Sr., Badhoevedorp
J. E. van der Wielen, 's-Gravenhage
Drs. D.S. van Schaardenburg-van der
Wouden, Amsterdam
Correspondentieadres Bond
Heemschut:
Nieuwezijds Kolk 28,
1012 PV Amsterdam;
tel. 020-225292 (secr. en juridische
zaken)
tel. 020-230994 (eindredactie)
tel. 020-230994 (ledenadministratie)
Postgiro 124326
Lidmaatschap 50,-per jaar
Reductie voor 65+ en 30"
Opzegging alleen vóór 1 november.
Correspondentie voor advertenties:
Bosch Keuning
Postbus 13740 AA Baarn
tel. 02154-8 22 11
gironummer 4988
Grafische verzorging:
Bosch Keuning - Baarn
DR. EVERHARD JANS
Het Hoegenfonds van de Bond Heemschut heeft 2000,- ter beschikking gesteld aan de
Stichting Behoud Paltrokmolen, Schelmseweg 89, 68J6 SJ Arnhem. Het gaat om de redding
van de unieke Zuid-hollandse paltrokmolen in het Nederlands Openluchtmuseum!
Op maandag 1 december j.1. zie ik het houts
kelet van de paltrokromp zich aftekenen te
gen de grauwe morgenhemel. Stoere molen
bouwers van de firma Smit en Maas in Zaan
dijk - echte Zaankanters - hebben de kap en
het wiekenkruis al weggenomen. Ook de
overkappingen van de zaagloods waren
reeds gedemonteerd. Alles moet in septem
ber 1987 weer in nieuwe luister op de oude
plek in Arnhem teruggekeerd zijn, puik in
orde.
Deskundige Boot van de Bouwkundige
Dienst in het Openluchtmuseum vertelt mij,
dat de hele operatie 600.000,- zal gaan
kosten. Een kraan is bijzonder functioneel
bij het behoedzaam heen en weer takelen.
Toch blijft het zich verjongende, rechthoeki
ge rompskelet als één geheel bewaard, voor
al vanwege een correcte maatvoering bij de
herbouw in 1987. Het houtskelet, voorna
melijk van eikenhout, is met pen en gat vast
gezet. Tegen bederf wordt al het houtwerk
gewolmaniseerd. Twee wieken zijn als verti
kaal geheel 16,80 m lang, de afstand van het
maaiveld tot de nok is 13 m., en de molen
romp heeft een rechthoekig grondvlak van
5,90 x 3,90 m. De Zaanse paltrokmolen
'Held Jozua' heeft daarentegen een wat gro
ter grondvlak: 7,30 X 16,10 m. Interessant
is, dat in een transportacte van 1700 de term
'palsrock' opduikt - waarschijnlijk de oud
ste toepassing van deze term in de Nederlan
den (Dordrecht).
De benaming, die duidt op het draaipunt he
lemaal onder - de molenkast draait op rollen
in een rond circuit - heeft veel onderzoekers
beziggehouden. Duidelijk is, dat dit hout
zaagmolentype gebaseerd is op de oudere
standaardmolen, maar tot een nieuw geheel
is uitgegroeid. Beide typen kennen de ko
ningsstijl.
Dit type ontstond waarschijnlijk in Noord
en Zuid-Holland maar een primitievere vorm
komt in Portugal voor. Toch waren er ook
