Zestiende eeuwse
rechtszitting in ere
hersteld
235
TEN BEHOEVE VAN RESTAURATIE KERKJE VAN ANLOO
C. RODENBURG
Op 19 augustus 1987 wordt in het eeuwenoude kerkje van Anloo een stukje zestiende eeuw
teruggebracht: een zitting van de Loffelijke Etstoel, het hoogste rechtscollege in Drenthe.
Ook het dorp en zijn bewoners - in dracht! - zullen de sfeer van die tijd oproepen. En dat
alles voor restauratiefondsen voor de kerk - na de hunebedden het oudste monument van
Drenthe - en het orgel, het enige Schnitgerorgel in deze provincie. Het is de bedoeling eens
in de vijfjaar zo'n zitting - een lotting geheten - op te voeren. Steeds op 19 augustus, Sint
Magnusdag, de vaste dag waarop de Etstoel jaarlijks in Anloo bijeenkwam.
Het idee, van de Drentse journalist R. H.
van der Sleen, heeft veel bijval gekregen.
Niet alleen vanuit het dorp, maar ook vanuit
de wetenschappelijke wereld. Voor een op
voering van anderhalf tot twee uur is vol
doende interessant, historisch materiaal be
schikbaar. De Drentse auteur Gerrit Kuipers
heeft de vervaardiging van het script op zich
genomen. Hij krijgt het materiaal hiervoor
van rijksarchivaris mr. F. Keverling Buis
man, die in het najaar hoopt te promoveren
op een dissertatie over: De Etstoel in de vijf
tiende eeuw.
De rijksarchivaris vindt de opvoering een
schitterend idee en passend bij de toenemen
de belangstelling voor de geschiedenis van
de eigen streek. De historicus prof. dr.
M. G. Buist uit Groningen denkt er niet an
ders over; prof. dr. HT. Waterbolk roemt
de kerk als een volstrekt authentiek decor.
Alledrie werken ze mee, evenals Corneilte
F. Jansen, de provinciale directeur van Mo
numentenzorg, die de stichting Etstoel An
loo met raad en daad zal bijstaan.
Het is niet de bedoeling om op Sint Magnus
dag in 1987 entree te gaan heffen. Men wil
wèl aller aandacht vestigen op Anloo, op
zijn kerk en orgel. Het orgel - uit 1718 - is
dringend aan herstel toe. De paar honderd
gezinnen in Anloo en wat bedrijven hebben
het restauratiefonds gespekt tot een ton,
maar er is vier ton nodig. Een probleem is
mede dat het ministerie van WVC de subsi
dieregels heeft veranderd. Restauratie-advi
seur is de bekende organist Klaas Bolt. Het
orgel is in 1717/18 gebouwd door de mees
terknechten van Arp Schnitger, Johannes
Radeker en Rudolf Garrels.
Er zijn veel concerten ten behoeve van het
orgelfonds. Tevens wordt in de zomervakan
tie op elke woensdagmiddag in de kerk ge
musiceerd. Op een ongedwongen wijze,
waarbij het plezier hebben aan muziek cen
traal staat. Voor kinderen is andere afleiding
aanwezig. Het is een geslaagd experiment
geworden. Een oud gebruik is nog steeds dat
's middagsom 12 uur de kerkklok wordt ge
luid; al vele jaren door leerlingen van de
nabije school.
Van de kerk stamt het schip uit het begin van
de elfde eeuw. Opgravingen doen vermoe
den dat aan het stenen schip drie houten
bouwwerken zijn voorafgegaan. De kerk
was de moederkerk van het dingspil Ooster-
moer. In de oorlogsjaren zijn bij de restaura
tie van het schip opgravingen.gedaan onder
toezicht van prof. dr. A. E. van Giffen. De
resultaten hiervan zijn nog nooit gepubli
ceerd. Prof. Waterbolk streeft ernaar ze rond
de opvoering van 19 augustus 1987 open
baar te maken.
Dit deel van de kerk is kenmerkend Ro
maans, het in de veertiende eeuw aange
brachte koor heeft kunstig gemetselde ge
welven. In dit koor zijn de rechtsplegingen
geweest van de Etstoel. De toren dateert
eveneens van de elfde eeuw en heeft een
voorganger gehad. De dakruiter is van 1757,
de trapgevels zijn er gekomen bij de restau
ratie in 1893.
De Etstoel werd voorgezeten door de drost
als vertegenwoordiger van de bisschop van
Utrecht. Er waren 24 etten (gezworenen),
vier uit elk van de zes dingspillen, die het
gebied Drenthe vormden. Er werden niet al
leen criminele zaken behandeld, maar ook
erfkwesties, vergoedingen, grondzaken en
bestuurlijke aangelegenheden. Ook wetge
vende bepalingen werden door de Etstoel
vastgesteld. Er zijn duizend uitspraken en
vonnissen (ordelen) bewaard gebleven. De
oudste bronnen dateren van 1309. De Etstoel
verdween bij de komst van de Franse wetge
ving. In vroeger tijden was het ambt van ette
niet erg gewild. Op het niet aannemen van
een benoeming stond een forse straf.
Een zitting (lotting) werd geopend door mid
del van het luiden van een klok 'bij klim-
mender sonne'. De etten dienden nuchter te
verschijnen. De in geding zijnde partijen
stonden buiten de kerk te wachten, tot de
zaak werd afgeroepen. Er waren tijdens een
zitting wel een man of honderd rond de kerk
aanwezig, die elkaar niet altijd even vriende
lijk bejegenden. Stemming en beraad over
een vonnis waren geheim.
Het is de bedoeling de sfeer van toen om de
vijf jaar op te roepen, op 19 augustus, vol
gens oude Drentse bronnen Sint Magnusdag.
Merkwaardig is wel dat de heiligenkalenders
als dag voor Sint Magnus hebben: 6 sep
tember...
De heer C. Rodenburg is free-lance
journalist
Ets van het oudste kerkje van Drenthe in Anloo,
vervaardigd door E. J. Stuit
