Van gasfabriek tot
'lustwarande'
231
NIEUWE BESTEMMINGEN VOOR MONUMENTALE GEB-GEBOUWEN VAN
GOSSCHALK IN AMSTERDAM
WILFRED VAN LEEUWEN
De toekomst van de monumentale gebouwen op het Amsterdamse GEB-terrein aan de Haar
lemmerweg lijkt verzekerd. Hun status van monument alleen biedt geen voldoende waarborg
voor beschermingdaar zijn inmiddels genoeg voorbeelden van bekend. Veel hangt dus af
van de bestemming die voor de gebouwen gevonden wordt. Daarover wordt nu al enige jaren
nagedacht bij de Dienst Openbare Werken, afd. Groenvoorzieningen en de projectgroep
Westerpark/Groengebied Overbrakerpolders; laatstgenoemde als overlegorgaan tussen
gemeente en aangrenzende buurten. Enkele plannen zijn inmiddels naar buiten gekomen.
Vrijwel alle gebouwen van de uit 1885 date
rende gasfabriek, schepping van de architect
I. Gosschalk (1838-1907) én de grote gas
houder uit het begin van deze eeuw zullen
worden opgenomen in de uitbreiding van het
Westerpark. Deze uitbreiding zal de komen
de twaalf jaar onder handen worden geno
men. Het gaat daarbij om het gebied van de
Overbrakerbinnenpolder, dat ligt ingeklemd
tussen de Haarlemmerweg, de spoorlijn naar
Zaandam en de Transformatorweg. Daar lig
gen het bestaande Westerpark, ten westen
daarvan het GEB-terrein, en verderop langs
de nieuwe Schiphollijn polders, volkstuinen,
het St. Barbarakerkhof en het oude, door
snelwegen, spoor- en tramlijnen ingesloten
dorpje Sloterdijk. De eerste fase van het pro
ject is onlangs afgerond. Het oude Wester
park is opnieuw gedraineerd en ingezaaid en
gedeeltelijk opgehoogd. De vijver is van
nieuwe beschoeiingen voorzien, waarbij het
overwoekerde, 'romantische' aspect voorlo
pig wel grotendeels verloren is gegaan.
De meeste vernieuwingen in dit karakteris
tieke parkje - beelden, ingang, speelvelden
en fonteinen - zijn een aanwinst te noemen.
Het park, altijd al een verborgen juweeltje in
Amsterdam, dateert uit 1886 en is aangelegd
in de late landschapsstijl van L. A. Springer.
In cirkels en grillige lijnen lopende paden en
bomengroepen omzomen grote, open gazons
en de sierlijke vijver met het obligatie ei
vormige eilandje ontbreekt niet. Bij gebrek
aan panoramische vergezichten en coulis-
senopbouw (kenmerkend voor de vroegere
landschapsstijl) is er gestreefd naar een grote
verscheidenheid van inheemse en uitheemse
bomen en sierheesters, wat vooral in de
herfst en lente voor verrassend kleurrijke ef
fecten zorgt. Opvallend is dat vrijwel ner
gens meer een perspectivisch vergezicht op
de Haarlemmerpoort geopend wordt. (Oor
spronkelijk waarschijnlijk wel, maar het
zicht wordt nu ontnomen door beplanting bij
het Nassauplein). In omgekeerde richting is
daar nu wél voor gezorgd. Een in felle rood
geel-blauwe modekleuren geschilderd to-
tem-achtig kunstwerk dat bij de ingang van
het park staat, creëert vanaf de Haarlemmer
dijk een zichtlijn naar het Westerpark, dwars
door de dubbele tetrastyle van de Haarlem
merpoort en door de bossages van het plant
soen aan het Nassauplein met het standbeeld
van Domela Nieuwenhuis.
VOLHARDENDE ACTIE
Het voortbestaan van het park is overigens
allerminst aan de gemeente Amsterdam te
danken, maar aan volhardende actie vanuit
de nabijgelegen buurten. (Die moésten wel,
want de Staatslieden-, Spaarndammer-, Zee
helden- en Frederik Hendrikbuurten zijn bij
zonder arm aan groen). Ook het besluit om
van de Overbrakerpolders een groot recrea
tiegebied te maken was, alweer, grotendeels
het resultaat van de druk die buurtbewoners
en volkstuinders - zelfs tot in de rechtszaal
toe - op het stadsbestuur uitoefenden en niet
van een of andere omspannende visie van
van de bestuurders zoals je dat zou mogen
verwachten. Maar inmiddels voelen alle be
trokkenen wel aan dat hier, op de grens tus
sen de 19de- en 20ste-eeuwse woonwijken
en het industriegebied Havens-West, een
prachtig groengebied kan ontstaan; een bizar
samenraapsel van verstilde landouwen met
sloten en weilanden, restanten van eeuwen
oude IJ-dijken, een oud dijkdorpje met een
kerk, volkstuinen, schooltuinen, een door
hoog geboomte beschutte begraafplaats, een
oud gemaal, boerderijen, een voormalig fa
briekscomplex met schilderachtige gebou
wen en een origineel 19de-eeuws stadspark-
je in landschapsstijl.
Rustverstoorder in dit Arkadië is nog even
het GEB. Tijdens de feestelijke heropening
van het Westerpark op 20 september moest
wethouder Ten Have meedelen dat het tijds-
schema van het project enigszins op losse
schroeven staat, aangezien het GEB eerst
Overzichtsfoto van het GEB-complex in 1885 bij
de opening.
