'Het feit dat ik nooit
een auto had, dat ik
fietste, maakte mii
verdacht
J
(K
224
MR. E. W. J. VAN WEEDE VAN DIJKVELD, OUD-SECRETARIS BRABANTSE
COMMISSIE:
BERT FRANSSEN
Jhr. mr. E. W. J. van Weede van Dijkveld ging in de jaren van het niets ontziende Vooruit
gangsideaal gewoon zijn eigen weg. Tegen de stroom in, zoals zovele heemschutters in de
eerste decennia na de oorlog. De strijd om het behoud van monumenten was in zekere zin
spannender dan nu. Het ging, in de termen van vandaag, niet om twijfelgevallen, scheppin
gen, waarvan de waarde betwist kan worden. Als secretaris van de Provinciale Commissie
van Noord-Brabant ging hij in de slag voor niets minder dan de Moriaan in Den Bosch, het
Spanjaardsgat in Breda, het Gouvernement in Den Bosch. Over succes en mislukking, een
interview.
'Monumenten van natuur en cultuur,' zegt
Van Weede, 'moeten niet bewaard blijven
uit - wat ons dikwijls verweten wordt - een
soort conservatisme, uit retrograde behoud
zucht. Maar we hebben in deze wegwerp
maatschappij behoefte aan houvast, dat dik
wijls geboden wordt door gebouwen en
straatpatronen uit het verleden. Zelf heb ik
altijd zo van een mooie omgeving, een bin
nenstad met mooie straatwanden genoten,
dat het voor mij een innerlijke behoefte is
om daarvoor bezig te zijn.'
En zo zette jonkheer van Weede van Dijk
veld zich in voor Heemschut. Met een on
derbreking van tien jaar was hij van 1950 tot
1985 secretaris van de Provinciale Commis
sie in Noord-Brabant. Over zijn begintijd:
'Rond 1950 ging Heemschut decentralise
ren. Er was een landelijke Commissie Stad
en Dorp in het leven geroepen met VanHoy-
tema als voorzitter en Warnaars als sekreta-
ris. Die reisden het hele land af, stelden
overal commissies Stad en Dorp in - later
werden ze gewoon Provinciale Commissies
genoemd. Voorzitter hier in Noord-Brabant
werd de burgemeester van Vught, Van Rijc-
kevorsel, ik werd secretaris. We vergader
den enkele keren per jaar. Noteerden, wat er
voor knelpunten waren en gingen daar achter
aan. We zochten kontakt met het landelijk
bestuur van Heemschut, maar ook met rijk,
provincie, gemeenten, de Rijksdienst voor
de Monumentenzorg, gingen op zoek naar
plaatselijke kontaktpersonen om kerken,
kastelen, oude boerderijen enz. te be
houden.'
Een strijdorganisatie als Heemschut was in
die dagen nog noodzakelijker dan tegen
woordig. Monumentenzorg stond, zacht uit
gedrukt, niet erg hoog op de prioriteitenlijs
ten van de verschillende overheden. Zo vlak
na de tweede wereldoorlog moest bijna alles
wijken voor industrialisatie en verkeer. Al
lerlei verkeersdoorbraken schonden het aan
gezicht van historische binnensteden defini
tief. De middenstand moest met de auto op
timaal bereikbaar blijven, dat werd overal
als Vooruitgang gezien. Het was voor
Heemschut een moeizame strijd tegen heer
sende opvattingen. Als de zaak van het
meeste gewicht in die dagen herinnert Van
Weede zich de strijd voor het behoud van de
Moriaan in Den Bosch. 'Een oudere vriend
van mij, de architekt H. W. Valk in Den
Bosch, nam mij steeds mee naar monumen
ten. Volgens hem was de Moriaan het oudste
gotische gebouw van Nederland - dat zal
wel overdreven zijn, maar goed, het was een
mooi, oud, gotisch gebouw. Hij liet me alles
zien, de kap, de kelders, de fundamenten, de
kruisgewelven. De gemeente wilde het weg
hebben voor een verkeersdoorbraak. U kunt
het zich voorstellen: door een paar flinke
doorbraken zouden de auto's makkelijker bij
de binnenstad kunnen komen. Zo werd er
toen gedacht. Rijksarchivaris Pirenne, dage
lijks bestuurslid Koning van Heemschut, ar
chitekt Valk en ik hebben toen een bijeen
komst georganiseerd. Er kwamen 120 men
sen, onder wie burgemeester Loeff van Den
Bosch. We namen een motie aan, bestemd
voor het gemeentebestuur. Loeff stond op en
zei: dat is geen kunst in een vergadering van
louter Heemschutters! Iemand vroeg toen:
willen de Heemschutters in de zaal hun hand
opsteken? Er waren er welgeteld vier! Loeff
is, heel sportief, direkt overstag gegaan.
Loeff en De Quay, de commissaris van de
koningin, waren grote vrienden en stonden
beiden op de bres om Brabant te industriali
seren. Veel moest daaraan opgeofferd wor
den. Maar die keer is dat niet gelukt.'
De Moriaan was niet het enige wapenfeit
van Van Weede's commissie, anders had hij
het ook nooit zo lang uitgehouden. Een suc
ces - mede op rekening van Heemschut te
schrijven - was bijvoorbeeld de instandhou
ding van het Spanjaardsgat met omgeving in
Breda. En de bescherming van dorps- en
stadsgezichten avant la lettre. Bijvoorbeeld
het dorpsgezicht van Notel, een buurtschap
in de gemeente Oirschot, waar wegen langs
prachtige boerderijen in een driehoek sa
menkomen. Heemschut bereikte, dat Notel
als geheel door het gemeentebestuur be
schermd zou worden.
BETONNEN GEVAARTE
Maar het kostte veel tijd en doorzettingsver
mogen om iets gedaan te krijgen en de mis
lukkingen waren veel talrijker dan de suc
cessen. 'Het is wel merkwaardig,' vindt de
heer Van Weede van Dijkveld, 'dat we in
Jhr. mr. E. W. J. van Weede van Dijkveld ontvangt de Ton Koot-penning uit handen van Heemschut
voorzitter G. K. J. M. Hamm (ANP foto)
