Monumenten in gevaar door
slechte restauraties en
onvoldoende onderhoud
105
RAPPORT REKENKAMER OVER MONUMENTENZORG:
Een waarheid als een koe: wil je iets aan
monumentenzorg doen dan moet je inzicht
in het monumentenbestand hebben. Nu
weet de Rijksdienst voor de Monumenten
zorg erg veel, maar zij schiet hier toch op tal
van punten tekort, vindt de Algemene Re
kenkamer. Dit adviesorgaan van de over
heid liep tweeënhalf jaar geleden een flink
aantal dossiers van Monumentenzorg na om
de dienst door te lichten. De financiële ver
antwoording maakte een verzorgde indruk.
Maar voor de rest viel er heel wat aan te
merken. Systematische verslaglegging bij
voorbeeld is niet de Rijksdienst's sterkste
zijde, vindt de Rekenkamer. 'Informatie
kan zich overal bevinden, van de onderste la
van de hoofddirekteur tot een registratiesys
teem bij ambtenaar A.' Een samenvatting
van het Rekenkamer-rapport, dat in februari
1986 openbaar werd. Hier en daar een toe
lichting of een kommentaar van de minister,
Rekenkamer-onderzoeker M.JWinters, en
Monumentenwacht-begeleider K. Boeder.
Het Monumentenregister telde eind 1984
43.029 monumenten. Wat maakt een ge
bouw tot beschermd monument? Hoe komt
het op deze lijst terecht?, vroeg de Rekenka
mer zich af. Plaatsing op de monumenten
lijst wordt gerechtvaardigd in de redènge-
vende omschrijving. Maar dat is vaak slor
dig gedaan. Vooral in de jaren zestig was
het haastwerk, toen sloop en kaalslag hand
in hand gingen met stadsvernieuwing. In elk
geval kon de Rekenkamer geen duidelijke
en objektieve kriteria voor plaatsing op de
lijst ontdekken. Ze vraagt zich bij wijze van
voorbeeld af .of alle 120 aan het eind van
de jaren zeventig in het register opgenomen
neogotische kerken uit de periode 1890-
1920 van dusdanig historisch belang zijn
en/of zeldzaamheids waarde hebben, dat be
scherming op rijksnivo van alle 120 ge
wenst is. Te meer, daar vele, naar is verno
men, slecht gebouwd zijn.'
Een slechte 'redengevende omschrijving'
kan voor een monument een kwestie van
leven en dood worden. Als namelijk de be
scherming van een monument in gevaar
komt kan bij de rechtbank de redengevende
omschrijving de doorslag geven. De heer
M.J. Winters, accountant bij de Rekenka
mer en één van de twee koördinatoren van
het onderzoek, zegt: 'Als in het monumen-
tenregister - een fiktief voorbeeld - alleen
vermeld wordt 'het pand is monumentaal',
kan dat voor de rechter een reden zijn een
belanghebbende, die de bescherming op wil
heffen, in het gelijk te stellen.'
Dat het Monumentenregister tekort schiet,
was bij de RDMZ overigens al bekend. Uit
een onderzoek, dat Monumentenzorg zelf
bij een steekproef van 198 monumenten liet
verrichten, bleek dat slechts één monument
korrekt in het register was opgenomen. In
15 gevallen waren de fouten zo ernstig, dat
de bescherming in gevaar was. Een ander
onderzoek werd verricht door de Provincia
le Planologische Dienst van Noord-Hol
land. De dienst onderzocht 4500 in het re
gister opgenomen monumenten buiten Am
sterdam. Hiervan bleek vijf procent inmid
dels gesloopt, verbrand of door nieuwbouw
vervangen! De Rekenkamer konkludeert,
dat er objektieve kriteria moeten komen, die
uitmaken welke monumenten moeten wor
den beschermd. Maar dat is onmogelijk,
vindt de minister van WVC. Hetgeen weer
door de Rekenkamer bestreden wordt.
KWALITEITSKAART
Er is, vindt de Rekenkamer, met het Monu
mentenregister nog iets anders mis. De heer
Winters: 'Je zou verwachten, dat het per
monument gegevens zou bevatten over
zeldzaamheidswaarde, kunsthistorische
waarde, authenticiteit, staat van onderhoud
en verval en dergelijke. In het algemeen
ontbreekt die informatie gewoon. Weten we
eigenlijk wel over welke monumenten we
het hebben, als we het Register doornemen?
Wat zijn belangrijke, wat zijn minder be
langrijke monumenten? Die informatie is
vrij beperkt. En die moet er toch zijn wil je
allerlei beleidsbeslissingen verantwoord
kunnen nemen.'
De Rekenkamer pleit, met andere woorden,
voor een Icwaliteitskaart per monument.
'Onpraktisch, zo niet uitvoerbaar,' vindt de
minister, die overigens wel erkent, dat de
informatie, die bij de RDMZ opgeslagen
ligt, vaak zo onbereikbaar is. Het was de
Rekenkamer namelijk opgevallen, dat Mo
numentenzorg best wel erg veel weet over
het monumentenbestand, ondanks het ge
brekkige Register. Maar: hoe kom je bij de
informatie die je nodig hebt? Winters: 'Er is
ontzettend veel bekend bij de RDMZ. Maar
de informatie ligt verspreid over het hele
gebouw, zonder dat er relaties tussen admi
nistraties en registraties zijn gelegd. Dat er
kende de minister ook als een van de grote
problemen: de ontoegankelijkheid van de
informatie. Eerst moet je je afvragen: zou
het er zijn? En dan kan het zich overal
bevinden: van de onderste la van de hoofd
direkteur tot een registratiesysteem bij amb
tenaar A. Over een stuk van het monumen
tenbestand, bijvoorbeeld molens, heeft ie
mand soms hele aardige gegevens verza
meld, maar het totale plaatje ontbreekt.'
Kun je de gesignaleerde problemen verhel
pen met automatiseringDaarmee heeft de
RDMZ namelijk een aanvang gemaakt. De
Rekenkamer meent, dat 'de automatisering
van onbetrouwbare en niet gestandaardi
seerde basisgegevens averechts zal wer
ken.' Als je niet op de computergegevens
Houten latei in het Duitse Huis in Utrecht. Teken van de slechte staat van onderhoud, waarin het
gebouw verkeert.
