Het interieur van de kerk tijdens de verbouwing. (Foto H. Kok)
ben geschilderd. Op de hei tussen Seppe en
het Liesbos was hij vaak te vinden en ook
bracht hij bezoeken aan de werkplaatsen
van smid, timmerman en klompenmaker.
De relatie met zijn ouders verslechterde in
tussen, vooral hun onbegrip trof de schilder
sterk en toen Vincent met Kerstmis ge
dwongen werd naar de kerk te gaan, kwam
het tot een uitbarsting en verruilde hij het
ouderlijk huis voor een kamer in Den Haag.
Het zou twee jaar duren voor hij Brabant
weer zou zien en in Etten kwam hij niet
meer. De pastorie, waar het gezin Van
Gogh van 1875 tot 1882 woonde werd in
1905 vervangen door een andere. Zij werd
in de jaren zestig gesloopt, de hervormde
gemeente werd in 1965 samengevoegd met
die van Leur.
GEEN RELIGIEUS GEBRUIK MEER
Ondanks die samenvoeging was de finan
ciële druk van onderhoud en andere lasten
zo groot, dat men omzag naar een andere
huisvesting, die bovendien een meer multi
functioneel karakter had. In het belang van
het behoud van dit monument, dat een be
langrijk accent geeft aan het historisch aan
zien van de Markt heeft de gemeenteraad op
4 oktober 1976 besloten, om zowel de kerk,
als de kosterswoning en begraafplaats aan te
kopen voor de totale koopsom van
50.000,-.
Tot de voorwaarden, opgenomen in de
koopakte van 14 februari 1977, behoren
twee bepalingen, die van belang zijn voor
de bestemming. Ten eerste was de gemeen
te gehouden het gebouw te gebruiken voor
openbare doeleinden, zoals bibliotheek,
raadszaal, burgerzaal, museum, vergader
ruimte of informatiecentrum en ten twee
mocht - onder verbeurte van een boete van
50.000,de kerk niet verhuurd of ver
kocht worden ten behoeve van religieuze of
semi-religieuze doeleinden.
Wethouder A.J.F.M. van den Goorbergh
kan het zich allemaal nog goed herinneren.
'De kerk verkeerde toen in een erg verwaar
loosde staat en in samenwerking met Monu
mentenzorg is zij uit de eigen reserve in
enige etappes gerestaureerd voor 6,25 ton
totaal
Gevraagd naar het beleid van de gemeente
Etten-Leur is dit opzicht, zegt de wethouder
'dat de gemeente met name opteert voor het
behoud van de authentieke kernen van de
vroegere gemeenten Etten en Leur. De wan
den van de Markt zijn beeldbepalend en het
beleid is het karakteristieke te handhaven.
Een afweging blijft natuurlijk altijd de ver
houding van de restauratiekosten tot de ren
dabele exploitatie door toekomstige gebrui
kers. Als het historisch belang of het beeld
bepalend karakter in verhouding staat tot de
financiële gevolgen van een restauratie, is
de raad bereid in die gevallen uit de 'Monu-
mentenpot' te putten,' aldus de wethouder.
Toen vervolgens de vraag aan de orde
kwam, welke bestemming het gebouw
moest krijgen, werd door de gemeente een
Aktiviteitencommissie Nederlandse Her
vormde Kerk ingesteld, die met medene
ming van de bepalingen in het koopcon
tract, de mogelijkheden zou onderzoeken.
Intussen was in het aangrenzende, uit 1776
daterende classicistische raadhuis gebrek
aan ruimte ontstaan door o.a. de groeiende
sociale afdelingen. Ook de bestaande raads
zaal, die al erg krap was, zou door een
uitbreiding in 1986 van 21 naar 23 raadsle
den, te klein worden. De Aktiviteitencom
missie was inmiddels ook tot de conclusie
gekomen, dat een culturele bestemming al
leen niet kostendekkend zou zijn, terwijl
ook een blijvende zinvolle invulling van de
ze culturele bestemming twijfelachtig was.
Na een financieel kostenplaatje van alle uit-
breidingsmogelijkheiden, die de gemeente
nog ter beschikking had, te hebben ge
maakt, kwam die van een raadszaal in de
Nederlandse Hervormde Kerk als de beste
en voordeligste oplossing naar voren.
Na een besluit hierover in de raad op 2
december 1985 werd de heer C. Verhaeren,
chef afdeling Bouw-, Milieu en Onderhoud
van de dienst Gemeentewerken belast met
de coördinatie van de aanpassing. In samen
werking met Monumentenzorg, ging een
werkgroep onder zijn leiding aan de gang
om de verbouwing, de hergroepering van de
verspreid liggende grafzerken naar de absis,
de plaatsing van het historisch meubilair, de
vormgeving, de kleurstelling en de sfeerver
lichting gestalte te geven.
Het advies van Monumentenzorg de te bou
wen gang van het gemeentehuis naar de
kerk zo transparant en doorzichtig mogelijk
te maken, werd in acht genomen, en de
gang werd door de heer Verharen zelf ont
worpen.
VERWARMING
Voor de verwarming van de kerk werd ge
kozen voor een combinatie van hetelucht-
en vloerverwarming, zodat in kort tijdsbe
stek de kerk goed op temperatuur zou zijn
en het vooral bij langere vergaderingen op
trekken van de koude ondergrond kan wor
den voorkomen.
De verbindingsgang en de verwarming gaan
totaal ongeveer 1,5 ton bedragen. Aan de
inrichting worden hoge eisen gesteld, ook
de huidige raadszaal en kamers in het ge
meentehuis zijn zoveel mogelijk aangepast
aan de leeftijd van het gebouw. Het meubi
lair van de huidige raadszaal wordt uitge
breid, de U-vormige vergadertafel loopt ge
lijk met de lijnen van de absis, ook de sfeer
verlichting volgt die vorm.
De preekstoel uit 1580 met klankbord met
gesneden panelen blijft bestaan, rechts van
die preekstoel komt een schilderij van forse
afmetingen (3,66 m X 2,45 m) dat volgens
de met wapenschilden versierde banderol de
'Caerte Vande Vrijeheijdt Etten' voorstelt
en in 1677 is gemaakt door Steven Vereijck,
lid van het College van Schepenen van Et
ten. Bezoekers van gemeenteraadsvergade
ringen zullen in de toekomst misschien met
scheef hoofd in de raadszaal worden aange
troffen, op de kaart ligt het westen boven
aan en het noorden dientengevolge aan de
rechterkant.
RESTAURATIE ORGEL
Links van de preekstoel komt een speciaal
voor dit doel door een kunstschilder ver
vaardigd staatsieportret van Koningin Bea
trix. Uit oogpunt van nagalmtijd, die voor
vergaderingen van 4 seconden naar 2xh se
conden moest worden teruggebracht, moes
ten er zachte wanden komen. Hiervoor is
gekozen voor verschuifbare gordijnen, die
van de kroonlijsten tot aan de grond raken
en de muren bij vergaderingen geheel be
dekken, terwijl bij concerten e.d. door het
wegschuiven van de gordijnen de nagalm
tijd weer terugloopt naar 4 seconden.
De kosten van de totale inrichting worden
geraamd op 125.000,- Voor de restaura-