Laat gotische hallen
kerk van Etten-Leur
verbouwd tot raadszaal
ons landschap diepgaand hebben beïnvloed
of kunnen gaan beïnvloeden: die van de
uitvinding van het vuur, de agrarische, de
industriële- en de informatie-revolutie.
Ons land is cultureel vooral bepaald door de
agrarische revolutie. Met andere woorden:
de nodige veranderingen in het landschap
als gevolg van de nieuwe beschavingspro
cessen, staan ons nog goeddeels te wachten.
Hajema vond het onjuist landelijke gebie
den te blijven vormgeven aan de hand van
vroegere en gedeeltelijk vervallen functies.
Er wordt bijvoorbeeld in vakkringen nog te
weinig nagedacht over de vormen van tech
nocratisch landschap (denk aan kerncentra
les red.), die ontstaan en de vraag wat wel
en wat niet daarin beeldverstorend werkt.
Hajema bekritiseerde vervolgens het geïso
leerd beschermen van stads- en dorpsge
zichten. Het uit een nederzetting lichten van
zulke gebieden acht hij onjuist. Dat leidt tot
bevoorrechting van het beschermde gebied.
Het resterende gebied wordt daarmee 'vo
gelvrij' verklaard. De structurele samen
hang van het ene gebied met het andere
wordt ontkend.
Hajema pleitte er voor om bewoners, die in
een bepaald gebied wonen te betrekken bij
de planvorming voor de bescherming van
zo'n gebied. Bij de stadsvernieuwing wor
den hier goede resultaten mee bereikt. Door
bewoners te negeren jaag je ze de stad uit.
Hoe zou het komen, dat een partij als de
Centrumpartij zo sterk op kwam in een
overloopgemeente van Amsterdam als
Almere?
TEGENSPEL BEWONERS
De bewoners moeten echter wel de kans
krijgen deskundig tegenspel te kunnen bie
den aan bestuurders, architecten en ambte
naren. Hun deskundigheidsmonopolie moet
worden doorbroken. Trouwens wat is eigen
lijk deskundigheid? Opvattingen over wat
beeldverstorend werkt en wat niet blijken
nogal eens te verschillen bij bewoners en
'deskundigen'.
De locale overheid dient zich bij het maken
van plannen te verzekeren van een breed
'draagvlak', een dorpscommissie bijvoor
beeld, waarmee de verschillende varianten
zorgvuldig kunnen worden besproken.
Hajema bepleitte tenslotte goede beroepsop
leidingen voor de deskundigen. De meeste
opleidingen gaan meer uit van het ontwer
pen van nieuwe, tegenwoordig weer groot
schalige, vormen dan van zorgvuldig beheer
van bestaande.
Een boeiend verhaal, dat evenals de meeste
lezingen deze dag weinig discussie los
maakte. Voor die discussie was trouwens te
weinig tijd beschikbaar. Voor de lezingen
was onevenredig veel tijd uitgetrokken. Dat
maakte als geheel de studiedag een beetje
saai. Het gevolg was, dat de studiedag een
wat saai karakter kreeg. De excursie door
het fraaie Zutphen en de door het gemeente
bestuur aangeboden borrel na afloop maak
ten echter veel goed.
Jaap Kamerling
130
In Etten-Leur, de Baronie van Breda, is
zonder al te veel ophef en problemen een uit
veertienhonderd daterende Nederlands Her
vormde Kerk gerestaureerd en bestemd tot
raadszaal. De kerk in zijn huidige vorm is
overigens slechts een gedeelte van het oor
spronkelijke middeleeuwse gebouw - een
grote prachtige hallenkerk in laatgotische
stijl - die tussen 1440 en 1500 werd ge
bouwd op de plaats waar eerst een romaanse
Maria Roerbag is free-lance journaliste te Etten-
Leur
MARIA ROERBAG
kapel en later een vroeg-gotische kerk had
gestaan. Bij de bouw van de nieuwe grote
hallenkerk bleef de oude toren gehand
haafd. De kerk had afmetingen, zoals geen
andere dorpskerk in het land van Breda. De
kerk bestond uit een driebeukig schip en een
driebeukig koor, ze was verrijkt met 9 alta
ren, gebrandschilderde ramen en een groot
orgel. Aan de westzijde, op de plaats waar
nu de begraafplaats ligt stond de oude ro
maanse toren, die bij de bouw van de eerste
gotische kerk werd verhoogd.
In 1584 werd Etten door een grote ramp
getroffen, toen het door krijgsvolk uit Ber
gen op Zoom werd overvallen en voor een
groot deel werd platgebrand. Ook de kerk
werd zwaarbeschadigd. De daken, gewel
ven en muren van de zijbeuken van het
schip (A op de tekening) werden vernield.
Tot volledige herbouw is het nimmer geko
men. Wel werd tussen 1593 en 1606 het
koor (B - E - B) in zijn oorspronkelijke
staat hersteld, maar de verwoeste zijbeuken
(A) van het schip liet men als een bouwval
liggen, terwijl de middenbreuk van nieuwe
zijmuren werden voorzien. De zijbeuken
bleven tot 1771 als ruïne bestaan.
In 1648 moest het kerkgebouw door de ka
tholieken worden ontruimd en aan de her
vormden in gebruik gegeven worden. Ove-
NH kerk te Etten-Leur. (Foto H. Kok)
