127
Het geheel herziene bouwplan, nu aansluitend op het architectonisch ritme van de omgeving.
door de eisen van de opdrachtgever, maar
vooral ook door de eigen voorkeur met be
trekking tot de vormgeving van 'hun'
gebouw.
Zo gezien zou men het zogenaamde eigen
tijds bouwen misschien beter 'eigenmachtig
bouwen' kunnen noemen. Om misverstand
te voorkomen, het gaat hier niet om 'de'
architecten, maar om een bepaalde catego
rie daarvan. Veel ontwerpers, zeker als ze
over stedebouwkundig inzicht beschikken
en gevoel hebben voor cultuur-historische
waarden, denken daar heel anders over. Zij
slagen er in eigentijds te bouwen zonder de
karakteristiek van de omgeving aan te tas
ten. Het is geen gebrek aan creativiteit als
zij zich laten inspireren door een waardevol
le historische omgeving. Integendeel, het
vereist grote bekwaamheid en een flinke
dosis ervaring. Grote kunstenaars komen er
graag voor uit dat zij inspiratie putten uit
beroemde voorbeelden, zoals Kokoschka,
die altijd een groot bewonderaar van Rem-
brandt is geweest. Waarom zou dat bij ar
chitecten anders moeten zijn?
De neiging tot eigenmachtig bouwen in een
historische omgeving botst vaak met de
wensen van de bevolking. Daar komen we
aan het slot van deze beschouwing uitvoerig
op terug.
Die neiging botst echter ook met het cultu
rele beleid van de overheid. De monumen
tenzorg van het Rijks is tegenwoordig niet
meer uitsluitend gericht op het beschermen
van afzonderlijke gebouwen, maar vooral
ook op het verband met de omgeving. Dat
wil zeggen op de samenhang van straat- en
pleinwanden, bouwblokken en stadsdelen.
Ook het gemeentelijk welstandstoezicht
verandert van aard. Het gaat ook daar steeds
meer om de vraag of een bouwplan wel of
niet harmonieert met de omgeving. Die
vraag krijgt uiteraard vooral prioriteit als
een cultuur-historische omgeving in het ge
ding is.
AANTASTING VAN DE OMGEVING
We zeiden al dat eigenmachtig bouwen een
kwestie is van mentaliteit; in zekere zin een
botsing tussen het karakter van de omgeving
en het karakter van een ontwerper. Daar
moet wel aan toegevoegd worden dat ook de
bouwsituatie zelf een belangrijke rol kan
spelen. Als één enkel pand in een binnen
stad vernieuwd of vervangen wordt, hoeft
een dissonant niet altijd al noodlottig te zijn
voor het karakter van de omgeving. Als
echter een zeker aantal naast elkaar staande
panden vervangen wordt door één groot ge
bouw, kan dat gemakkelijk leiden tot aan
tasting van structuur en schaal van de omge
ving.
Het is van belang hierop te wijzen omdat de
huidige financieel-economische situatie het
systeem van project-ontwikkeling bevordert
en aldus schaalvergroting in de hand werkt.
Die ontwikkeling hoeft een aanvaardbare
stedebouwkundige en architectonische op
lossing niet in de weg te staan. Een voor
waarde is dan echter wel dat de opdrachtge
ver zich door een creatief en bekwaam ar
chitect Iaat adviseren en natuurlijk ook dat
de overheid haar zorg voor de omgeving
serieus opvat. Overigens kunnen gemeente
besturen de dreigende stedebouwkundige
schaalvergroting tegengaan door de ver
nieuwingseenheden klein van omvang te
houden. Of door te bevorderen dat bij 'in-
vullig' meer dan één architect ingeschakeld
wordt. Dat is zelfs mogelijk als het om een
project gaat dat door slechts één aannemer
wordt uitgevoerd.
We moeten bij dit alles in aanmerking ne
men dat aantasting van een historische om
geving niet alleen betreurenswaardig is,
maar ook onherroepelijk. Gebouwen heb
ben nu eenmaal een lange levensduur.
Architectonische mislukkingen kunnen ons
dus, ook na de verdwijning van een mode
verschijnsel, nog lange tijd blijven aan
staren.
Aantasting van de omgeving kan op diverse
manieren plaatsvinden. Bijvoorbeeld door
een bouwmassa zó slecht of zó weinig te
geleden, dat het gebouw de schijn wekt al
léén op de wereld te zijn. 01 door op een
bruuske manier platte daken toe te passen in
een omgeving waar geprononceerde kappen
het stadsbeeld bepalen. Of door het verti
caal gerichte ritme van de versteropeningen
te negeren en daarvoor in de plaats door
gaande glaspanelen te maken. Of door on
nodige kleur- en materiaalverschillen aan te
brengen. Of door.enzovoort.
Er zijn nogal wat mogelijkheden om het
karakter van een historische omgeving aan
te tasten, vooral als de kennelijk vereiste
Voorbeeld van goed op de bestaande bouw aansluitende nieuwbouw.
