Herstel ou
houtza
Twickel
no
boden
de
en
64
DRS. Z. KOLKS, LID PROVINCIALE COMMISSIE OVERIJSSEL
Wie onmiddellijk ten oosten van het Twent
se stadje Delden 'weg van de snelweg' gaat
en de oude weg richting Hengelo kiest,
vindt vrijwel direct aan zijn rechterhand ho
tel-restaurant Carelshaven. Dit hotel werd
aan het einde van de 18de eeuw als schip-
persherberg gebouwd bij de haven van de
Twickelervaart, een op kosten van Carel
Georg, graaf van Wassenaer Obdam, heer
van Twickel, gegraven waterweg.
Even verderop, nog juist vóór de Oeler-
beek, voert een weg naar rechts. Aan deze
weg ligt de houtzaagmolen van Twickel.
Hier wordt het hout gezaagd, dat op het
landgoed is gekapt. Ook particulieren kun
nen er - tegen vergoeding - hun eigen hout
laten zagen. Deze molen bestaat sinds 1771.
In een akte van 20 april van dat jaar is
namelijk sprake van 'onzen nieuw gemaakt,
wordende zaagmoolen' en 'onze Nieuwe
Twickelse zaagmolen'. Aanvankelijk was
hij tevens pelmolen (een molen waar, om
met H. Hagens te spreken, de gerstekorrels
van hun bast of 'pel' werden ontdaan, met
als eindprodukt de bekende kort).
In 1881 werd, op voorstel van houtzaagmo
lenaar Maririus Gurck, overgestapt van win
denergie op stoomenergie. De stoom werd
eind 1921 of begin 1922 op zijn beurt ver
vangen door electiricteit. Omstreeks 1975
werd er naast de oude zaagmolen een nieu
we gebouwd. Sindsdien is het oude gebouw
buiten bedrijf. De inrichting is echter volle
dig bewaard gebleven
De oude molen behoort tot het voor een
houtzaagmolen gebruikelijke type van een
middenpartij tussen twee vleugels: één aan
de westkant en één aan de oostkant. Geza
menlijk geven zij een rechthoekige platte
grond te zien van bijna 27,4 bij ca. 9,5 m
(buitenwerks gemeten). De middenpartij,
die normaliter bekroond wordt door een mo
lenromp met wieken, heeft in dit geval een
vierkante doorsnede, is wiekloos en gaat
schuil onder een overdwars zadeldak. Ver
moedelijk hebben wij hier te doen met een
latere wijziging (uit 1881?).
Wel gewoon is weer dat het geheel zich een
eind boven de grond verheft en dat de wan
den, die bestaan uit verticale planken,
meestal onder een scherpe hoek zijn ge
plaatst. Het niveauverschil van de vloer ten
opzichte van het maaiveld (in dit geval iets
meer dan 1 meter) had tot gevolg, dat de
boomstammen over een kunstmatige helling
naar binnen moesten worden getrokken.
Deze helling is nog aanwezig, en wel aan de
oostzijde. Zij verkeert echter niet meer in de
oorspronkelijke staat (de bestaande is name
lijk van beton). Niet meer aanwezig is de
nabijgelegen kolk, waar de stammen een
aantal jaren in het water werden gelegd al
vorens te worden gezaagd. Als dat tijdstip
was aangebroken werden zij in de oostelijke
vleugel op een slede gelegd, die hen door de
op en neer gaande zaagramen in de midden
partij schoof, alwaar zij tot balken of plan
ken werden verzaagd. Deze eindprodukten
werden in de westelijke vleugel weer van de
slee afgehaald.
Sinds deze zaagmolen niet meer wordt ge
bruikt is er aan het gebouw geen onderhoud
meer gepleegd. Het gevolg is dat het dak op
verschillende plaatsen lek is, met alle kwa
lijke gevolgen van dien. Snelle actie is ge
boden! Aangezien de eigenaar van de mo
len, de Stichting Twickel, niet in staat is de
kosten van een totale restauratie voor haar
rekening te nemen pogen de Bond Heem
schut e.a. gedaan te krijgen, dat er zo spoe
dig mogelijk tijdelijke maatregelen worden
getroffen om verder verval tegen te gaan.
Subsidies van de kant van de overheid zijn
niet te verwachten zolang de molen nog
geen plaats heeft gekregen op de lijst van
beschermde monumenten. Inmiddels weor-
den er pogingen in het werk gesteld om hem
alsnog te beschermen. Er is dus nog hoop
dat dit gebouw, waarvan de geschiedenis zo
nauw met die van Twickel is verweven,
voor het nageslacht kan worden behouden.
De oude houtzaagmolen van Twickel vanuit het zuidwesten (foto R. Kampman, Almelo, augustus 1984)
