Hoe Heemschut
in elkaar zit
33
slepende problemen. Niets nieuws dus on
der de zon. Jarenlang lag daar als een moe
ras de poel van het midden-Damterrein
(thans staat er het Nationaal Monument
voor de gevallenen.) In 1921 richtte de
Bond Heemschut zich tot de gemeenteraad
om een einde te maken aan de 'onwaardige
toestand' en de poel te dempen. In 1925 was
het zover: er zou een plantsoen komen. Se
cretaris A. A. Kok vestigt de aandacht op
nog meer wanstaltigheden: het vroegere si
garenwinkeltje van Justus van Maurik,
thans in desolate toestand. Vlak er bij op het
Damrak het half afgebroken huis van Seyf-
farts boekhandel, ontsierd door reclames...
Kok heeft het tijdperk van de graffiti niet
beleefd. Hij zou er de fiolen zijn tooms over
uit hebben gestort. Het hoofdstedelijke Ge
meentelijke Vervoerbedrijf doet het nu in
zijn trams met de verzuchting: 'Ga liften
met je stiften.'
ir
Stille in den lande - In de jaargangen van
Heemschut worden ook bevriende vereni
gingen belicht. C. Visser noemt de Vereni
ging voor Gevelstenen 'een stille in den
lande'. Bij de tekst een foto van de gevel-
wand met gevelstenen in de Amsterdamse
St. Luciënsteeg bij wat thans het Amster
dams Historisch Museum is. De gevelste
nen zijn nu gepolychromeerd. Visser haalt
er ook Ter Lennep Ter Gouw bij met hun'
boek der opschriften en citeert: de predikant
- ik bid voor U, de advocaat - ik pleit voor
U, de soldaat - ik vecht voor U; tenslotte
een boer met een hen, of een hen alleen: En
of jij bidt of vecht of pleit, ik ben de hen die
de eieren leit.
<r
Barendje Donderkop - Een stripfiguur,
avant la lettre, was Barendje Donderkop.
Hij wordt in 1925 opgevoerd in Heemschut
in een bijdrage over 'het dorpje Sluis' in
Zeeuws Vlaanderen. De middeleeuwse
voorhaven van Brugge is overigens geen
dorpje maar een 'stadje'. Het toppunt van
verminking (in 1925) wordt het grote tram
emplacement genoemd. En dan de nieuwe
watertoren! Die vormt, gezien vanuit de
verte naast het verrukkelijke stadhuistoren
tje een pendant... 'in zijn allure en in zijn
houding een echte Barendje Donderkop'
J. T. B.
De Bond Heemschut is uniek. Niet zozeer
om dat voor velen wat wonderlijke woord
Bond, dat meestal gebruikt wordt voor een
federatie. Oorspronkelijk was Heemschut
dat ook, maar al vele jaren geleden is het
een gewone vereniging geworden, waar ge
wone mensen lid van zijn. Wel is de bond
uniek door dat woord Heemschut. Volgens
velen is het een verwerpelijk germanisme en
in ieder geval is het woord in ons land niet
gebruikelijk. De Amsterdamse architect
Weissman, de oervader van Heemschut,
heeft het bedacht, maar wel nadat hij kennis
had gemaakt met de in 1904 in Dresden
opgerichte Heimatschutzbund. Uniek is in
ieder geval wel, dat Heemschut de enige
vereniging in ons land is, die zich het lot
aantrekt van alle cultuurmonumenten zon
der specialisatie en die werkt over het gehe
le land, dus niet alleen in een bepaalde
streek. Hij heeft een landelijk centrum in
Amsterdam, maar ook een organisatie en
een apparaat in iedere provincie. Op die
manier werkt Heemschut nu al 75 jaar, maar
er is wel sprake van verschuivingen in de
aanpak. Zulke aanpassingen zijn een teken
van leven. Niet iedereen volgt die dagelijks.
Daarom hier een overzicht van de manier,
waarop Heemschut in elkaar zit en wat er
aan het veranderen is.
VERENIGING
Heemschut is geen stichting, maar een ver
eniging, zodat de leden en hun vertegen
woordigingen de dienst uitmaken. De Alge
mene Vergadering, waar alle leden voor
worden uitgenodigd, komt eens in het jaar
bij elkaar. Ieder lid heeft daar een stem.
Enkele tientallen van de vele duizenden le
den komen daar ook werkelijk. Het Dage
lijks Bestuur brengt daar verslag uit over het
gevoerde beleid in het afgelopen boekjaar
en legt de jaarrekening ter goedkeuring
voor. Verder benoemt de A.V. de belang
rijkste functionarissen zoals de voorzitter,
de secretaris, de penningmeester, de ten
hoogste 30 leden van het Algemeen Bestuur
en de voorzitters en secretarissen van de
Provinciale Commissies.
Het Algemeen Bestuur bepaalt het beleid
van de vereniging. Behalve de al genoem
den hebben de voorzitters van de Provincia
le Commissies er qualitate qua zitting in,
terwijl enkele leden een duidelijke binding
hebben met een bevriende organisatie zoals
Menno van Coehoom. Er is een streven de
band met de provincies verder te versterken
door behalve de voorzitters ook anderen uit
de provinciale organisatie in het AB op te
nemen.
Het Dagelijks Bestuur wordt gekozen door
en uit het AB en heeft dezelfde voorzitter,
vice-voorzitter, secretaris, tweede secreta
ris, penningmeester en tweede penning
meester, alsmede nog vier andere leden van
het AB. Het DB is belast met de dagelijkse
leiding van de vereniging, het houdt toe
zicht op het bureau, steit personeel aan en
zorgt voor een juiste uitvoering van de door
de bevoegde organen genomen besluiten.
Het legt voor dat beleid verantwoording af
aan het AB en voor het financiële beleid ook
aan de Algemene Vergadering. Het behoeft
geen betoog, dat het lidmaatschap van het
DB veelomvattend is en bepaald geen sine
cure.
LANDELIJK BUREAU
Natuurlijk kan een grote vereniging als
Heemschut niet zonder een permanent bu
reau, dat geleid wordt door een directie.
Deze bestaat uit twee directeuren, waarvan
er een, de heer J. W. H. Kalkman, belast is
met de algemene leiding en de Directeur
Ruimtelijke en Juridische Zaken, drs.
J. P. J. van der Haagen, de zgn. gevallen
behandelt, de technische, ruimtelijke en ju
ridische aspecten van het monumentenbe-
houd. Andere functionarissen verzorgen de
externe betrekkingen, financiën, secretari
aat en ledenadministratie, terwijl ook de
eindredacteur van ons tijdschrift, drs. J. Ka
merling deel uitmaakt van het bureau in het
Korenmetershuis.
Vele jaren lang is het Amsterdamse Koren
metershuis het centrum geweest van alle
Heemschutactiviteiten. Maar zoals bekend
gaat het nieuwe monumentenbeleid in de
richting van decentralisatie en dientengevol
ge gaat ook het Heemschutwerk meer naar
de provinciale organisatie, i.c. de Provinci
ale Commissies. Vroeger waren dat de zgn.
Commissies Stad en Dorp, die weinig bete
kenden, en deed 'Amsterdam' vrijwel alles.
Tegenwoordig speelt een aanzienlijk en nog
groeiend deel van ons werk zich af buiten de
hoofdstad. De PC's houden in de gaten, wat
er met de monumenten in hun provincie
gebeurt of kan gebeuren
Tot voor kort was dit onderhevig aan de
toepassing van de Monumentenwet en de
Wet op de Ruimtelijke Ordening. Daar is
bijgekomen de Wet op de Stads- en Dorps
vernieuwing, die ook van veel invloed is op
de monumentènzorg en zich ook in hoofd
zaak afspeelt op plaatselijk niveau. De nieu
we Monumentenwet, die in mei a.s. aan de
Tweede Kamer zal worden aangeboden, be
vordert eveneens een sterke decentralisatie.
Zo wil zij de gemeenten een belangrijke
functie geven bij de verlening van sloop- en
verbouwingsvergunningen en bij de toeken
ning van restauratiesubsidies en gemeenten
deskundige Monumentencommissies laten
instellen. Het is duidelijk dat een behoorlij
ke controle op al dit gedecentraliseerde be
leid nooit vanuit Amsterdam kan worden
uitgeoefend.
