Franse hulp in
Zevenaar
Panoven Zevenaar
DOE-JONGEREN BOUWDEN LOOPTRAP VOOR UNIEKE PANOVEN
In de Zevenaarse buurtschap Ooy staat de
steenbakkerij Panoven, eigendom van de
gebroeders Kruitwagen, er als een spook
huis bij. Eind 1982 is de Panoven aan de
Panovenseweg buiten gebruik gesteld door
het instorten van de bouwmarkt, waardoor
ook een stilte is gevallen over de omringen
de terreinen, met de lege loodsen en werk
plaatsen. Wie deze unieke oven met zijn
ronde vormen en holle ogen aanziet, kan
zich nauwelijks voorstellen, dat er tijden
zijn geweest, waarin dit produktiecentrum
twee miljoen bakstenen per jaar heeft ver
vaardigd. De markante panoven, die op een
gigantische hooimijt lijkt, heeft in haar al
sterk ontluisterde staat wijd en zijd de aan
dacht getrokken. Een toekomst voor dit his
torisch verleden, in het raam van nieuwe
mogelijkheden, speelt vooral bij hen die in
dustriële archeologie en historie minnen.
Om dat streven indirect gestalte te geven, en
tevens om jongeren met een dergelijk indus
trieel monument te laten kennismaken, was
de panoven opgenomen in de door bond
Heemschut georganiseerde 'Doe-vakanties
1985.'
METFRANSE SLAG!
In het voormalige schaftlokaal spraken we
met de groep van negen vrijwillig werkende
jongeren, die bezig waren de versleten loop-
trap naar de eerste rondgang (frontzijde) te
vervangen door een nieuwe opgang.
Henk Kleinloog (32) architect uit het land
van Heusden en Altena: 'Het zal wel door
mijn beroepsinstelling komen als ik opmerk
dat de scholieren en studenten geen teke
ning kunnen lezen, en ook voor een groot
deel eenvoudige technische vaardigheid
missen. Dat is ook niet een vereiste voor
zo'n kamp. Ze zijn echt wel van goede wil,
maar er wordt wel wat van hen verwacht.
Daarbij komt dat er vier Franse meisjes, die
via internationale verbanden op de zomer-
werkkampen opmerkzaam zijn gemaakt,
gebrekkig Engels spreken. Zou het in de
toekomst verstandig zijn aanmeldingen zon
der meer te accepteren'? Een antwoord op de
vraag: 'Welke tweede taal spreek je'?', lijkt
me niet overbodig, want tenslotte zijn we
niet zo vlot met het Frans, zeker niet als het
technische zaken betreft! Ook zou het nuttig
zijn als er per kamp in ieder geval een paar
deelnemers technische vaardigheid bezitten.
Joost Heiligers (23) Amsterdam, Leraren
opleiding, die door zijn zuster, die vorige
jaar deelnam aan een werkkamp in Hilver
sum, was geattendeerd op de uitnodigingen
voor 1985.
In oktober 1983 werd de Werkgroep
Redding Panoven Zevenaar opgericht
met als doel de Panoven te redden van
de ondergang. Hierin hebben ook eni
ge Heemschutvertegenwoordigers zit
ting. De stichting heeft vele mogelijk
heden onderzocht o.a. tesamen met de
Van der Lugt Stichting en zal na af
loop van het Heemschut-werkkamp
haar werkzaamheden beëindigen. De
bedoeling is dat een plaatselijke stich
ting de gehele restauratie verder na
streeft en een bestemming voor de
Panoven en haar biotoop verwezen
lijkt in de museale sfeer. De Werk
groep gaf Leo ter Beke, student bouw
kunde TH Delft, opdracht in een sta-
ge-rapport studie te maken van de
Panoven. De inleiding daarvan volgt
hieronder.
CONSERVERING PANOVEN
ZEVENAAR
Historie
In het Gelderse rivierengebied zijn, of
liever gezegd waren, talloze steenfabrie
ken te vinden. De geschiedenis van het
steenbokken in Zevenaar gaat terug tot
de I5de eeuw en in 1538 is er al sprake
van een panoven, een fabriek die dak
pannen maakte. !n de 17de en 18de
eeuw nam de bedrijfstak een grote
vlucht. Het is daarom opvallend dat de
enige nu nog aanwezige steenfabriek, de
'Panoven pas in de loop van de 19de
eeuw ontstond.
De 'Panoven' werd in 1865 inderdaad
gebouwd als panoven, waar later een
steenoven aan werd toegevoegd. Het
huidige gebouw, een steenoven die nog
steeds de naam 'Panoven' draagt, da
teert uit 1925-1926 en is de opvolger van
de oudere steenoven. De 'Panoven' is de
laatste nog aanwezige ronde zigzag-
oven van Nederland en daarom een
uniek stuk cultuurgoed. De steenproduk-
tie werd slechts enkele jaren geleden
beëindigd, na jaren van intensieve ar
beid. Het produkt had een hoge kwaliteit
en heeft zich na het inzakken van de
bouwmarkt helaas niet kunnen hand
haven.
Karakteristieke verschijningsvorm van de
Panoven te Zevenaar.
Het gebouw zelf
Het gebouw ziet er uit als een ovaalvor
mige tentconstructie, het dak, bovenop
de iets terugliggende stenen oven. In de
ze massieve stenen onderbouw zijn een
20-tal steenkamers uitgespaard, gegroe
peerd rond de in het midden staande
schoorsteen. Alle steenkamers staan zig
zaggend met elkaar in verbinding, van
daar de naam zigzagoven. Het vuur kon
zich zo van de ene naar de andere kamer
verplaatsen, waar de stenen stonden op
gesteld om gebakken te worden. Het was
dus een continu-proces.
Bovenop de oven, onder het dak, vond
de voeding van het vuur plaats met ko
len; eerst met de hand, later automa
tisch. Rondom de werkvloer lagen de
kolen opgestapeld.
Het grote dak kan worden beschouwd
als afschermer van weer en wind naar
binnen toe en ook enigszins van warmte
naar buiten. Het is opgebouwd uit 24
grote spanten, die doorlopen van funde
ring tot nok. Ze zitten constructief gezien
goed doordacht in elkaar, mactr de uit
voering is veel te licht. Zowel voor de
kleine en de zeer grote overspanningen
zijn dezelfde houtmaten gebruikt. Verder
is het dak conventioneel gedicht.
De sympathie die je voor het gebouw
krijgt zit hem vooral in de kleinschalig
heid waarmee de verschillende gebouw-
delen, zoals spanten en metselwerk, zijn
uitgevoerd. Er is veel oog geweest voor
details. Verder valt de grote eerlijkheid
op in materiaal, constructie en kleur. De
combinatie steenmassa met galen -
groot dak met overstek heeft een aan
sprekende houding, die door de schoor
steenpijp nog eens wordt benadrukt. Het
gebouw is zacht van karakter.
