Een huis voor
het woord
23
j.k.a:
HET PROTESTANTSE KERKINTERIEUR IN NEDERLAND TOT 1900
- Interieur van de Walburgskerk te Zutphen. De preekstoel (ca. 1670) staat vóór het koof vrij in de
ruimte. In de I7de eeuw is er een duidelijke tendens om de kerk op te vatten als één ruimte, waarbij de
preekstoel een blikvanger moest worden in het kerkinterieur als geheel.- De kerkbanken worden rond de
preekstoel gegroepeerd.
Foto: Cas Oorthuys, Amsterdam
'Een huis voor het woord is een boek over
het protestants kerkinterieur vanaf de invoe
ring van de Reformatie tot omstreeks 1900.
Het is geschreven voor allen die belangstel
ling hebben voor oude kerkgebouwen'
Zo vangen auteur C. A. van Swigchem, te
kenaar T. Brouwer en adviseur W. van Os
aan in hun inleiding van dit zojuist bij dé
Staatsuitgeverij verschenen boek.
De titel behoeft nauwelijks enige toelichting:
het Woord is de Bijbel, die in de samen-;
komst van de gemeente wordt voorgelezen,
uitgelegd en toegepast op het' leven van
alledag. -
Over kerken is veel geschreven, maar dit
beperkte zich in het algemeen tot beschrij
vingen van het exterieur.
Doordat in de protestantse kerken het woord
centraal staat, is de indeling en het gebruik
van de ruimte totaal verschillend van de ka
tholieke kerken, waar de aandacht is gericht
op het altaar waar de' priester de rituele han
delingen verricht en het 'opgaan naar het
altaar' een inrichting volgens de lengte-as
vraagt.
De auteurs gaan in op de vorm en de bele
ving van de ruimte van de protestantse kerk,
de wijze waarop deze is ingevuld en de ver
anderingen in de loop der eeuwen.
Tekenend is de verscheidenheid aan de inte
rieurs en hun ontwikkeling. Dit hangt niet
alleen samen met de uiteenlopende platte
gronden, die in de loop der eeuwen werden
toegepast, maar ook met de diversiteit aan
protestantse groeperingen: niet alleen wor
den de interieurs behandeld van de Hervorm
de, Lutherse, Doopsgezinde en Remon
strantse kerken, ook die van onder meer de
Hernhutters, Collegiaten en Quakers komen
aan de orde.
Bij de samenstelling van het boek is het
volgende schema aangehouden: na een eerste
verkenning van de materie is in kort bestek
aandacht besteed aan de oorsprong van de
protestantse eredienst, de diversiteit van de
stromingen in het protestantisme en aan het
karakter van de eredienst die het gebruik van
het gebouw bepaalt.
Bij de bespreking van het kerkinterieur, die
hierop volgt, komt allereerst de vorm van de
ruimte aan de orde. Daarna wordt behandeld
de wijze waarop de kerkruimte is ingevuld
en verrijkt en tenslotte het aspect van de
veranderingen in de loop der eeuwen.
Na deze algemene informatie volgt een be
schrijving van de de verschillende onderde
len van het interieur.
'Een huis voor het woord' bestaat uit even
veel tekst als beeld: elke dubbele pagina be
handelt een apart onderwerp, waarbij tekst
en beeld naast elkaar staan. Zo vormt elk
onderdeel een afgerond stukje in het grote
geheel
Het boek bevat derhalve een schat aan af
beeldingen: plattegronden van bijna alle be
sproken kerken, prenten en foto's van de
interieurs met details als koepelconstructies,
plafonds en vanzelfsprekend veel fraaie
voorbeelden van het 'kerkmeubilair', orgels,
banken, koorhekken, preekstoelen, grafmo
numenten, kerkborden en offerblokken.
Door de vele afgebeelde plattegronden, con
structietekeningen, doorsnede's en afbeel
dingen uit traktaten over kerkbouw en de
heldere begeleidende tekst is het boek ook
voor 'specialisten' aan te bevelen. Achterin
staat een uitgebreide bibliografie.
Tenslotte toch één kritische opmerking: voor
het merendeel van de afbeeldingen is een
zwart-wit foto. het geschikst; jammergenoeg
is niet gekozen vóór een enkele kleüropna-
me, met name geldt dit voor de schilderijen
van Saenredam en Berkheyde.
Maar dan had men nooit eén zo lage prijs
voor dit boek kunnen' vaststellen. ISBN:
90 1204522 Staatsuitgeverij. Prijs: 49;50
