21
enige erfgename. De stichting moest de
bouw en het beheer van een bejaardenhuis
voor deze dames op zich gaan nemen.
Mevrouw Knoll, die ook nog op soortgelijke
wijze 'minvermogende kapiteins van koop
vaardijschepen' met een tehuis bedacht,
hield zichzelf intensief bezig met de vormge
ving van het damesgesticht. Het moest een
rood bakstenen, op de Engelse neo-gothiek
geïnspireerd gebouw worden. De ingang zou
door een hoofdtoren sterk geaccentueerd
worden. Aan de achterkant steekt de conver
satiezaal als een kapel uit. Het ontwerp laat
om een grote binnentuin in carré-vorm,
waarlangs een wandelgang loopt, zestien
woninkjes zien met elk een kamer, een kast,
een slaapkamer met bedstee, een keuken en
een wc. Deze tekening diende als uitgangs
punt voor architect Van Looy, die in het
Amsterdam van rond de eeuwwisseling ook
het huidige Metz-gebouw aan de Leidse-
straat, Frascati in de Nes en het gebouw van
New York Life Insurance Company bouwde.
ART NOUVEAU
Het bejaardenhuis is een voorbeeld gewor
den van traditionalisme in de bouwkunst. De
directe invloed van neo-stijlen wordt daarbij
getemperd door meer moderne stromingen
als de Art Nouveau en de architectuur van
Berlage. De gevelindeling is sterk symme
trisch en Berlage doet zijn invloed gelden in
een sterk ambachtelijk gebruik van materi
alen.
Het gebouw bestaat uit drie etages met aan
de zuid-westgevel slechts een begane grond
etage, zodat het zonlicht de tuin goed kan
binnen treden. Van buiten zijn de gevels van
rood en grijs baksteen, aan de tuinzijde is
het muurwerk van gele baksteen. Mevrouw
Knoll bepaalde ook dat de eet-, conversatie-
en leeszalen (waar nu een artotheek is geko
men) izouden worden uitgevoerd in Louis
XVI-stijl. De regentenzaal op de begane
grond moest in Empire-stijl en de rustkamer
op de eerste verdieping in Queen Anne-stijl
worden uitgevoerd. Deze vertrekken kregen
fraaie betimmeringen, prachtige kroonluch
ters, rondbogige glas-in-lood-ramen en veel
versieringen. Ook de woonvertrekken zijn
fraai betimmerd met houten panelen. Het
trappenhuis werd schitterend uitgevoerd in
Art Nouveau met een mooi smeedijzeren
trap.
Het tehuis werd van allerlei comfort voor
zien zoals een lift en warmwaterkranen en
telefoon op elke kamer. Het was zo luxueus,
dat koningin-moeder Emma, die in 1912
toen het gebouw gereed kwam op bezoek
kwam, zich liet ontvallen, dat ze het eigen
lijk te luxueus vond opgezet voor 17 dames.
STAKING
De bouw zelf ging bijzonder traag. De plan
nen werden eerst vertraagd doordat een ver
familielid van mevrouw Knoll een deel van
de erfenis opeiste. Pas vier jaar na haar dood
in 1900 kon de bouw worden aanbesteed.
In 1910 stond het echter nog steeds in de
steigers. Toen de tweede verdieping af was
brak er namelijk een staking uit, die een half
jaar duurde. Het toen nog niet afgedekte ge
bouw werd in die tijd erg vochtig, zodat het
daarna weer twee jaar drooggestookt moest
worden alvorens men verder kon bouwen.
In 1912 kon het bejaardenhuis eindelijk in
gebruik worden genomen. Al snel bleek in
de economisch slechter wordende tijden, dat
het gebouw wel erg luxueus was opgezet en
werd de zolderetage, die aanvankelijk was
bestemd voor het personeel ook door dames
betrokken.
komstige bewoners, die dat veiliger en pret
tiger vonden.
Met een eenvoudige ingreep, het afgrendelen
van deuren, kon dat worden gerealiseerd.
Maar dat betekende bijvoorbeeld, ook, dat
de rondlopende gang om de tuin niet langer
in zijn geheel bewandeld kon worden, wat
eigenlijk wel jammer is.
Samen met de nieuwe bewoners werd tevens
per woongroep een gemeenschappelijke
ruimte en ruimte voor een kinderkamer
gezocht.
De artotheek in de voormalige eet-, conversatie- en leeszalen. Iedereen kan lid worden om kunstwerken
te lenen voor minimaal 3 maanden en maximaal 1 jaar. Informatie over openingstijden: 020-681753.
Foto: Maryla Nienhuis, Amsterdam.
NIEUWE FUNCTIES
In de jaren zeventig besloot de Otter-Knoll
Stichting tot nieuwbouw in Amstelveen en
kwam het gebouw vrij voor een andere be
stemming. De gemeente Amsterdam kocht
het gebouw op en gaf de werkplaats voor
architectuur Utrecht opdracht na te gaan of
het gebouw geschikt kon worden gemaakt
voor woongroepen en begeleid wonen voor
onbehuisden. Met enkele kleine ingrepen te
gen lage kosten bleek dat te kunnen. Archi
tect Smulders vertelt ons, dat de ruimtelijke
indeling vrijwel geheel kon worden gehand
haafd maar dat wel de functies van het ge
bouw wat veranderden. Samen met de toe
komstige bewoners werd besloten het ge
bouw te compartimenteren, waarbij het werd
opgedeeld in vijf delen met elk een eigen
entree. Alle drie de woongroepen kregen een
stuk van het gebouw toebedeeld, de mensen
van Huisvesting voor Onbehuisden even
eens; in het souterrain kwamen enkele ate
lierruimten en de vroegere conversatie- en
eetzaal kreeg als nieuwe bestemming een
artotheek.
De bewonersgroepen en de bezoekers van de
artotheek zouden alleen toegang krijgen tot
eigen wooncompartiment resp. de artotheek.
Dat was op uitdrukkelijke wens van de toe-
De bouwkundige werkzaamheden van de
aannemer beperkten zich verder tot het doen
van 'groot onderhoud', zoals het vernieuwen
van installaties, het waterdicht maken van de
kelder, reparatie aan natuursteenwerk en het
meest nodige schilderwerk. Aan de bewo
ners zelf werd de verdere afwerking zoals het
stuken en het schilderwerk binnen overgela
ten. Die beperkte opdracht aan de aannemer
was onontkoombaar, wilden de huurlasten
zo laag mogelijk blijven. Er kon daardoor
een huur uitrollen van ongeveer 250 gulden
gemiddeld per bewoner, excl. service- en
verwarmingskosten
KWESTIE VAN GELD
Was het mogelijk de inrichting en het aan
zicht van het gebouw zoveel mogelijk in tact
te houden, vroegen we de architect Smul
ders: 'We hebben zo voorzichtig mogelijk
gewerkt, maar het beperkte budget maakte
het bijvoorbeeld niet mogelijk de betimme
ringen en het mooie smeedijzeren hekwerk te
repareren. Alleen al het repareren van het
mooie hek om het gebouw heen zou wel een
ton hebben gekost. En reparatie van de fraaie
dakhekken wel twee ton. Gelukkig voelden
de bewoners zelf niet voor het handhaven
van het hek rond het gebouw omdat dat veel
