Reconstructie twee
bouwwerken van Oud in
Rotterdam
10
DIRECTIEKEET i
OUD-MATHENESSE i
van J. XP. OUD
Een jaar of acht geleden werd, ondanks hevi
ge protesten van verdedigers van jonge mo
numenten, nog een meesterstukje van archi
tect L. C. van der Vlugt gesloopt: het be
drijfsgebouw van Van Nelle in Leiden. De
Moderne architectuur uit de tussenoorlogse
jaren, hoe die ook genoemd wordt en welke
constructeurs en bouwmeesters er ook toe
gerekend worden, is intussen in monumen
tenkringen in de belangstelling gekomen. En
dat werd tijd ook.
Tijdens een openbare discussie twee jaar ge
leden gooide een docent uit Delft de knuppel
in het hoenderhok door te beweren dat die
bouwwerken van de moderne meesters wel
plat konden als ze maar uitvoerig gedocu
menteerd waren. Dat werd in het Rotterdam
se Bouwcentrum gezegd; en de vertegen
woordigers van de Rijksdienst voor de Mo
numentenzorg voelden zich aangesproken en
verdedigden zich met nauwelijks overtuigen
de verklaringen en vrome voornemens.
Sindsdien lijkt er niet zo gek veel gebeurd.
En dan komen er uit datzelfde Rotterdam zo
maar berichten dat er twee 'monumenten'
van architect J. J. P. Oud herbouwd zullen
worden. De reacties van zowel de Delftse
documentalist als de Rijksmonumentenzor-
gers lijken mij voorspelbaar. De eerste moet
de plannen wel toejuichen: geen betere docu
mentatie dan een reconstructie op ware
grootte en de anderen zullen de herbouw
stellig afkeuren, want reconstructie is tegen
woordig (voor hoe lang?) helemaal uit den
boze.
Toch zullen de plannen doorgaan, want het
zijn particuliere initiatieven die in het gewo
ne bouwproces, buiten de monumentenzorg
om, gestalte kunnen krijgen. Mij lijkt het
zeker het proberen waard sinds ik in 1979
een vergelijkbaar reconstructie-geval van
een sleutelmonument van de moderne bewe
ging, het paviljoen van de 1'Esprit Nouveau
(1925) van Le Corbusier, in Bologna heb
ervaren als een zeer geslaagd experiment.
Dat komt mede door het feit dat er een stu
diecentrum voor de geschiedenis van het wo
nen in gevestigd is.
Pikant zijn de Rotterdamse plannen, omdat
het in beide gevallen om gebouwen gaat die
toen J. J. P. Oud ze ontwierp, bedoeld wa
ren om slechts tijdelijk onderdak te bieden
aan cafébezoekers en aan de bouwdirectie
van een tuindorp. Ze zouden na enige tijd
verdwijnen en vervangen worden door een
definitief gebouw. Beide zijn ze ook verdwe
nen. De in 1923 ontworpen directiekeet van
Oud-Mathenesse meteen na het gereedko
men van het Witte Dorp en het Café de Unie
(1925), dat slechts voor een jaar of tien be
doeld was om dan voor de wand van het
Calandplein (een verbreding van de Coolsin-
gel) een definitieve oplossing te vinden,
werd met het hart van de stad op 14 mei 1940
weggevaagd.
Ze zijn onsterfelijk geworden en komen als
zeer eigenzinnige architectonische interpre
taties van de Stijl-principes in alle overzich
ten van het moderne bouwen voor.
CAFÉ DE UNIE
Oud schreef in 1925 dat het kleurige uiterlijk
en de kubische opbouw van het front van
Café de Unie: 'Inderdaad beoogden in het
destructieve karakter hunner verschijnings-
vorm nadruk op het element van tijdelijkheid
te leggen.' Dat was in antwoord op een kri
tiek die constateerde dat 'het geheel wat uit
elkaar viel.' Het is de kleur- en vormdyna
miek die het café en de keet tot de meest
gedurfde voorbeelden van Stijl-architectuur
maken. Het zal een dynamisch avontuur
worden om ze weer te mogen beleven, want
er zullen niet zo veel mensen meer zijn die
deze opvallende kunstwerken hebben
gekend.
Café De Unie zal herbouwd worden aan de
Mauritsweg in Rotterdam op een plaats waar
nu nog een gat in de gevelwand gaapt ten
gevolge van een brand. Het komt er, evenals
in zijn oude locatie, tussen negentiende
eeuwse bebouwing te staan, die hoewel niet
zo monumentaal als aan het Callandsplein
wel eenzelfde contrastrijke omgeving biedt.
De Rotterdamse Kunststichting zal er in ge
huisvest worden. Het verlies van de oor
spronkelijke functie valt te betreuren, maar
het nieuwe gebruik is het monument
waardig.
DIRECTIEKEET
•De directiekeet wordt geheel uit de oude
context gehaald - de plaats staat overigens
nog niet geheel vast - om als horecakiosk op
de Westblaak te fungeren.
Voor ieder die alvast een indruk wil krijgen
van hoe de directiekeet en het café er uit
zullen gaan zien, zijn in de serie architec
tuurmodellen (een bouwplatenreeks die. ge
start is door de Rotterdamse Kunststichting
en thans voortgezet wordt door de uitgeverij
'OIO' (Honingerdijk 245 Rotterdam)) model
len op schaal te bestellen. De directiekeet
opende twee jaar geleden de serie, het Café
de Unie kwam het afgelopen najaar uit. De
reeks bevat verder, het Goederenkantoor
Feyenoord van S. van Ravesteyn, de villa
Gestel van J. H. van der Broek, de villa
Henny van R. van 't Hoff en de Lenin Tribu
ne van El Licitsky en ze kosten tussen één
twee tientjes en (voor mij althans) een hoop
knip- en plakenergie.
model schaal 175 i
met toelichtende brochure
Café De Unie uit 1925, zoals het stond aan het
Callandplein, evenals de directiekeet van Oud uit
1923, bedoeld als tijdelijk onderkomen. Het café,
in kleur- en vormdynamiek één van de meest
gedurfde voorbeelden van de Stijlarchitectuur,
zal binnenkort worden herbouwd aan de
Mauritsweg te Rotterdam, (foto Frans
Andringa, Leeuwarden)
Peter Karstkarel
