179
stijl met de oorspronkelijke bouworde ble
ven. Later zijn er nog enkele geringere ver
bouwingen en aanpassingen geweest.
Er traden na het intensief gebruik gedurende
bijna een eeuw ook allerlei gebreken op en
na 93 jaar werden die zo ernstig dat het
gebouw moest worden gesloten. Het dak was
op verschillende plaatsen gaan lekken en er
werd gevreesd dat er stukken uit het fraaie
plafond zouden gaan vallen. Bij bouwkundig
onderzoek bleek dat het gebouw onbetrouw
baar was, omdat de draagconstructie niet
meer deugde. Alleen het kleine theater aan
de achterzijde, het Kruithuis, kon in gebruik
blijven toen het gebouw in september 1976
uit veiligheidsoverwegingen gesloten werd.
GROOTSE PLANNEN
De directie had grootse plannen met de
schouwburg, want ondanks de nieuwbouw
van het culturele centrum de Oosterpoort,
bleef er behoefte aan theaterruimte. Grote
theaterproducties en balletvoorstellingen
vonden er al lang niet meer plaats, omdat
Groningen er niet genoeg speelruimte voor
had. Bovendien had de Harmonie deze be
stemming verloren, waarbij cultuurminnend
Groningen er als uiterste uit had kunnen sle
pen dat de voorgevels van dit voorname
bouwkunstige element in de Kijk in 't Jat
straat gehandhaafd bleven, terwijl er com
plete nieuwbouw ten behoeve van de Rijks
universiteit achter deze coulissen plaats
vond. Het was te verwachten dat ze daar niet
een tweede keer in zouden tuinen. Toch wer
den in de verhitte discussies die losbrandden
de argumenten ter verdediging van het
schouwburgmonument aanvankelijk geheel
niet gehoord.
Het ging bij de soms compleet uit de hand
lopende besprekingen over de toekomst van
de Schouwburg vooral om de voorzieningen
en de financiële mogelijkheden. Er kwamen
allerlei miljoenenprojecten op tafel: van een
plan tot eenvoudig herstel van 2,7 miljoen,
voorgesteld door de P.P.R.-vertegenwoordi
ger in de gemeenteraad, tot een ingrijpende
reconstructie met een nieuwe grotere theater
zaal en een toneeltoren van 22 meter hoog
die 11,4 miljoen zou moeten kosten (geïn
dexeerd voor 1984: 24 miljoen!).
Het leek erop dat Groningen zijn enorme
toneeltoren zou krijgen en de omwonenden
bliezen die tot fantastische proporties op om
maar te voorkomen dat zij in de schaduw van
de kolos zouden komen. De directie wenste
de voorwaarde dat het theater ook gebruikt
zou moeten kunnen worden voor de grootste
producties niet te laten varen. Pas toen er
knopen doorgehakt zouden worden en er al
politiek bloed gevloeid was - even triest
voor de Groningers als vermakelijk voor de
buitenstaanders - werd het monumentale ka
rakter van het gebouw als troef ingezet. Er
groeide snel ongerustheid dat de sfeer van
het theater aangetast zou worden.
RESPECT
Harde voorwaarden van gebruik moesten het
ineens afleggen tegen niet in cijfers te calcu-
leren gevoelsmatige waarden die het ver
trouwde, feestelijke gebouw bezat. De
Stadsschouwburg bleek plots een monument
te zijn. Niet omdat het officieel als zodanig
bij het Rijk geregistreerd stond, want er was
nog niet eens begonnen met de registratie
van de jongere bouwkunst, maar omdat (in
vloedrijke) bevolkingsgroepen dat in korte
tijd gingen beseffen. Het gemeentebestuur
raakte spoedig overtuigd, temeer daar meer
respect voor het monument ook besparingen
zouden opleveren.
De oplossing is er na vele jaren geharrewar
gekomen. De theaterzaal is gerespecteerd en
gerestaureerd waarbij de toneeltoren vier
meter minder hoog is geworden. Daardoor
kan de schouwburg nagenoeg alle soorten
van theaterproducties ontvangen en kunnen
allerlei gewenste voorzieningen uitgebreid of
aangebracht worden. Maar ook de architec
tonische kwaliteit van het gebouw is recht
gedaan. De uitwendige geleding van het ou
de gebouw bestaat uit een ritme van pilasters
en kroonlijsten van kunststeen die een stevi
ge omkadering van raamtraveeën en muur
vlakken vormen. Dat ritme heeft de architect
(J. Kramer van bureau Duintjer, Istha, Kra
mer en Van Willigen te Amsterdam) voort
gezet in de verlengde en verhoogde toneelto
ren. Daar heeft het lijstwerk echter geen de
coratieve detaillering van kapitelen, base
menten, balustrades, enz. ontvangen, waar
door de uitbreidingen als nieuwe bewegin
gen herkenbaar blijven, ondanks dat het ex
terieur stevige kleuren ontving: alle cement-
banden kregen een warmgele zandsteen
kleur en de muurvlakken werden in een hel
dere ossebloedkleur gezet. Het is even wen
nen met die kleur. Het leidt misschien de
aandacht wat af van het feit dat de versprin
gingen in de bouwvolumes er een stevige
sprong bij gekregen hebben. Zo'n toneelto
ren van 18. meter is vanzelfsprekend niet
helemaal weg te werken, maar door de reeks
van de sprongen en de assen van de volumes
aan te houden, zijn de verhoudingen aange
naam gebleven.
INCONSEQUENTIE
De uitgevulde hoekruimten aan de voorzijde
zijn niet eerlijk als toevoegingen vormgege
ven, maar gedetailleerd in eclectische stijl.
Een onverklaarbare inconsequentie, want de
galerijen die op de garderobe-uitbouwen van
1904 gebouwd zijn kregen wel weer een he
dendaagse vormgeving. Deze gangvormige
uitlopen van de zg. 'grote foyer' (die veel te
klein was) hebben de rondboogvorm van de
ramen van de verdieping gekregen en zijn
waarschijnlijk om lompheid te vermijden
van transparant materiaal geconstrueerd. Het
effect van ontkenning van materiaal of volu
me, zo dit nagestreefd is, is echter niet be
reikt. Door hun sterk 'glimmende' aanwe
zigheid zijn het opvallende elementen die het
aangename beeld van het totaal wat ver
storen.
BONBONNIÈRE
Van binnen is de zaal waar alles om draait in
nagenoeg oorspronkelijke staat terugge
bracht. Veranderingen van later zijn onge
daan gemaakt en de zaal ïs weer de 'bonbon-
nière' die Jasperina de Jong zo waardeerde.
De accommodatie voor de artiesten, die bui
tengewoon beperkt was, is verbeterd en
vooral de verkeersvoórzieningen van gangen
en trappen, de garderobe en andere voorzie
ningen kregen functioneler plaatsen en kon
den worden uitgebreid. De foyer werd her-
De schouwburg thans, na vergroting en
restauratie. De verhoogde toneeltoren is een goed
geslaagd voorbeeld van aanpassing aan het ritme
en uitmonstering van het oorspronkelijke
gebouw. De uitgevulde hoekruimten op de begane
grond aan de voorzijde zijn gedetailleerd in
eclectische stijl; de galerijen op de eerste
verdieping kregen daarentegen een hedendaagse
vormgeving. Foto: Frank Straatemeier,
Groningen
