'Förderkreis Alte
Kirchen E.V.'
164
DOOR ANGUS FOWLER"'
Voorbeeld van vergelijkbare problematiek van een vereniging tot behoud van kerken in
Duitsland. Het tienjarig bestaan van deze vereniging was aanleiding voor onderstaand
artikel over de harde strijd om leegstaande, met ondergang bedreigde kerken te redden.
West-Europa. In 1975 waren deze nog steeds
zeer ernstig met sloop bedreigd en zelfs nu in
1983 is de vakwerk-kerk in Bernsfeld ge
sloopt en verplaatst, waardoor dit dorp is
beroofd van zijn meest belangrijke monu
ment uit de 16e eeuw. Het was de oudste
Ruim 10 jaar geleden, op 15 november
1973, werd in Bürgeln, een dorp in de omge
ving van Marburg a/d Lahn, de Förderkreis
Alte Kirchen opgericht. Nadat in 1969 een
nieuwe kerk was gebouwd, werd n.1. de ou
de kerk in Bürgeln (oorspronkelijk Romaans
daterend uit de 13e eeuw) met delen vak
werk, een fraaie laat-gotische ingang en in
goede staat verkerend interieur uit 1688, met
totale ondergang bedreigd. Dank zij veler
inspanning werd de kerk gered. Op grond
van een gerechtelijk vonnis heeft het kerk
bestuur het exterieur van de kerk doen res
taureren, terwijl de Förderkreis de restauratie
van het interieur hoopt te kunnen voltooien.
De bovengeschetste ontwikkeling kwam veel
voor, voordat een nieuwe Monumentenwet
van de staat Hessen in 1974 werd aange
nomen.
Sinds 1945 werd een groot aantal Protestante
en Katholieke kerken in Hessen gesloopt, of
bleef leegstaan, als gevolg van nieuwbouw
van kerken. Vooral in de 50 tot 70er jaren,
toen de kerkelijke autoriteiten over aanzien
lijke financiële middelen beschikten door
een relatief hoog inkomen uit kerkbelastin
gen, kon het voorkomen dat een moderne
kerk werd gebouwd terwijl twee oude kerken
ongebruikt verkommerden!
Deze situatie spitste zich toe toen de boven
genoemde kerk in Bürgeln met sloop werd
bedreigd, hetgeen dus heeft geleid tot de
oprichting van de Förderkreis. Het voor
naamste statutaire doel van de Förderkreis is
te voorkomen dat kerken worden afgebro
ken, door ze aan te kopen resp. ter plaatse te
restaureren.
De gebouwen te verplaatsen, zoals vaak ge
daan wordt ten behoeve van openluchtmu
sea, wordt niet als behoud beschouwd, daar
dit betekent dat het dorp waartoe de kerk
behoort, van zijn monument wordt beroofd.
Restauratie dient ter plaatse te geschieden.
De Förderkreis heeft ook op zich genomen
het publiek meer bewust te maken van de
problemen met verlaten kerken, speciaal
voor die welke met sloop of destructieve,
veranderingen worden bedreigd.
Reeds in het eerste jaar van het bestaan van
de Förderkreis werden artikelen voor dagbla-
Angus Fowler, historicus, is bestuurslid
van de 'Förderkreis Alte Kirchen'.
Dit artikel werd vertaald door mw. P. Balma
en samengevat door
P. A. Hengeveld-Brand
den en tijdschriften geschreven en begonnen
radio en televisie belangstelling te tonen.
Er werd veel gereisd om te onderzoeken of
kerken nog wel bestonden en ervoor te zor
gen dat ze werden gefotografeerd. Niet altijd
had de strijd voor het behoud van een kerk
het gewenste succes!
Het is zelfs voorgekomen dat leden van de
Förderkreis opgravingen verrichtten op de
plaats waar een vakwerk-kerk werd gesloopt
ten behoeve van een wegverlegging en er een
opzienbarende vondst deden. De dorpsbewo
ners hadden deze sloop gerechtvaardigd om
dat ze meenden dat er op die plaats geen kerk
was geweest voordat in 1801 de vakwerk
kerk werd gebouwd. De Förderkreis ontdek
te echter dat er een stenen kerk had gestaan,
waarschijnlijk daterend uit de 13e eeuw. Het
was symptomatisch voor de situatie in Hes
sen dat Monumentenzorg geen enkele be
langstelling had of enige hulp verleende voor
de reddingsactie van de Förderkreis. Moest
toen geconstateerd worden dat de vereniging
zeer impopulair was bij de overheid - nu
wordt de Förderkreis alom geprezen voor
zijn niet aflatende kritische instelling!
In 1974 speelde de Förderkreis een belangrij
ke rol in de bijeenkomst in Marburg bij de
behandeling van de wet op de Monumenten
bescherming voor Hessen, die op het nipper
tje door de 'Landtag' werd aangenomen.
Ook aan de gebeurtenissen rond het Europe
se Monumentenjaar in 1975 nam de Förder
kreis in belangrijke mate deel.
TENTOONSTELLINGEN
Tezamen met enige andere verenigingen op
het gebied van de monumentenzorg was men
in staat een tentoonstelling over de activitei
ten te presenteren in het Marburgse kasteel,
dat in geen jaren was gebruikt. Contacten
werden gelegd met zusterorganisaties voor
bedreigde kerken in Nederland en Engeland,
en ook met Europa Nostra!
In 1977 kon de Förderkreis de problemen
rond de bedreigde kerken en de ondernomen
reddingspogingen tonen op de belangrijke
tentoonstelling 'Change and Decay' - een
toekomst voor onze kerken, in het Victoria
and Albert Museum in Londen.
INVENTARISATIE EN PUBLICATIES
In de loop van het Monumentenjaar 1975
besloot de Förderkreis tot de voorbereiding
van een inventarisatie van vakwerk-kerken
in Hessen. Deze regio heeft de grootste con
centratie van dit soort gebouwen in heel
Het vakwerkkerkje in Bellnhausen, bij
Gladenbach; het eerste eigendom van de
'Förderkreis', vóór de restauratie in 1979.
De zelfde kerk in 1980 na voltooiing van de
restauratie, waarvoor de 'Förderkreis' een
onderscheiding ontving van Europa Nostra.
alle foto's: J. Chanel
De kerk te Niedereisenhausen, vóór restauratie,
overgenomen door de 'Förderkreis', die het
exterieur in 1983 restaureerde.
