Stichting Oude
Gelderse kerken
148
DE SYNAGOGE TE ZUTPHEN; EEN VOORBEELD VAN GELDERSE AANPAK
DOOR IR. A. FIEN, SECRETARIS
Van de vele synagoges die Gelderland telde zijn nog slechts twee vooroorlogse gebouwen in
gebruik; de synagoge van Arnhem en die van Winterswijk.
De kleine Winterswijkse sjoel werd na een restauratie door de Stichting Oude Gelderse
Kerken in september weer in gebruik genomen. In het komende jaar hoopt de stichting, na
restauratie, de derde oude Gelderse synagoge voor de eredienst ter beschikking te stellen van
de Joodse gemeente van Zutphen.
Dit 'jonge' monument heeft van de drie de
meest bewogen geschiedenis. In 1879 werd
het gebouw in de kleinschalige middel
eeuwse Zutphense Nieuwstad ingewijd, tot
1943 was het grote gebouw in de smalle
Dieserstraat als synagoge in gebruik.
De kleine joodse gemeente was na de oorlog
niet in staat de door de bezetter zwaar be-
selijke stichting en de gemeente Zutphen
voorbereid. De plannen wachten nu op de
goedkeuring van het Rijk en op de toestem
ming een deel van het meerjarensubsidie-
budget van de stichting in Zutphen te ver
werken.
De begane grond is inmiddels verhuurd als
restauratie-atelier en depót aan de Stichting
Gelders Oudheidkundig Contact, de verdie
ping zal straks de derde functionerende his
torische synagoge in Gelderland zijn. Deze
werkwijze van de Stichting Oude Gelderse
Kerken is niet gangbaar; het is wel een voor
beeld van hoe met ondersteuning van plaat
selijk initiatief een afgeschreven monument
werd behouden.
schadigde sjoel te herstellen.
Het gebouw werd verkocht en de joodse ge
meente komt samen in een huissynagoge.
Tot 1980 was dit 'litteken' van de geschiede
nis der Zutphense joden in gebruik als appa-
ratenfabriek. De fabriek vertrok naar het in
dustrieterrein en B W besloten, in het
kader van de stadsvernieuwing, het gebouw
te kopen, te slopen en er woningen voor in
de plaats te bouwen, de Dieserstraat zou er
een stuk lichter van worden.
In dezelfde maand dat B W hun besluit
namen, plaatste de toenmalige staatssecreta
ris van CRM het gebouw op de aanvullende
monumentenlijst, als gebouw van algemeen
belang wegens oudheidkundige en kunsthis
torische waarde. Een erkenning van 19de-
eeuwse bouwkunst in een middeleeuws
stadsbeeld.
B W stelden de gemeenteraad voor het
gebouw aan te kopen en beroep aan te teke
nen tegen het besluit van de staatssecretaris.
Daarna volgden de ontwikkelingen elkaar
snel op; de 'Stichting tot behoud synagoge
Zutphen' werd opgericht, de gemeenteraad
kocht het gebouw wel aan, maar stelde een
beslissing over een eventueel beroep uit.
De Stichting tot behoud en de Stichting Oude
Gelderse Kerken vonden elkaar en streden,
met ondersteuning van Heemschut, verder
voor het behoud van de synagoge. Oude Gel
derse Kerken bood het gemeentebestuur aan
om het gebouw voor een symbolisch bedrag
over te nemen, het te restaureren en voor een
passende bestemming te zorgen.
De gemeenteraad zag in juni 1981 af van
beroep en vervolgens boden B&W het ge
bouw voor 100.000,- te koop aan. De toe
komst van het gebouw leek voorlopig gered.
De actie van de Stichting tot behoud synago
ge Zutphen deed de rest, in augustus werd
het gebouw voor 70.000,- van de gemeen
te overgenomen en aan de Stichting Oude
Gelderse Kerken overgedragen.
Inmiddels werden de restauratieplannen in
goed overleg met de Joodse gemeente, plaat-
De Synagoge van Zutphen, in 1879 gebouwd in
eclectische stijl. Na de oorlog (tot 1980) was het
gebouw in gebruik als apparatenfabriek. In 1981
zag de Gemeente af van haar plannen tot sloop.
Na aankoop door de Stichting Oude Gelderse
Kerken werd in overleg met de Joodse Gemeente
een restauratieplan opgesteld, dat nog door het
Rijk moet worden goedgekeurd.
Foto: Roland Mekking, Bennekom
Ledenexcursie Limburg
zaterdag 29 september
1984
Gelegenheid tot een unieke kennismaking
met een mooi deel van Zuid-Limburg voor
leden en geïnteresseerden binnen en buiten
de provincie.
Onder deskundige leiding worden bezocht de
kastelen Hoensbroek en Limbricht, de omge
ving van de kastelen Amstenrade en Ter
worm, de vm. Abdij Rolduc en het plateau
van Margraten, dit alles op een bustocht door
het afwisselend landelijke en geïndustriali
seerde noordoosten van Zuid-Limburg.
Aankomst Sittard intercity-treinen 10.15
uur; voldoende parkeerplaatsen bij station
N.S.
Programma:
10.30 uur - Vertrek autobus; bezoek aan:
- omgeving en park kasteel Amstenrade
(Heemschut adviseerde over situatie tussen
kerk en kasteel);
- kasteel Hoensbroek, het grootste tussen
Maas en Rijn (Museum voor heemkunde en
schutterijen, exposities; koffie).
- de v.m. Abdij Rolduc (Romaanse kerk,
16/18de eeuwse abdij-gebouwen, Mijn-mu
seum)
13.15 - 'aangeklede' koffietafel aldaar.
15.15 uur - Vertrek naar kasteel Terworm
(bedreigd door plannen Pretpark) en het pla
teau van Margraten (bedreigd door ENCI-
plannen tot afgraving).
17.00 uur - Aankomst Limbricht (mottekas-
teel, waarin gepland Limburgs Volkskundig
Museum; zeer oud romaans kerkje). Koffie
met vlaai in kasteel-restaurant.
18.30 uur - Vertrek naar Sittard.
18.45 uur - Vertrek intercity-treinen naar
noord en zuid.
Maximum aantal deelnemers 50, kosten
35,- p.p. incl. bus en consumpties. Aan
melding door overmaking vóór 15 september
a s. op postrekening 124326 t.n.v. Heem
schut, Amsterdam, met vermelding Excursie
Limburg. Wie 't eerst betaalt, 't eerst maalt!
Deelnemersbewijzen worden tijdig toege
zonden.
