Stichting Oude
Hollandse kerken
146
DOOR H. W. HERWIG*»
De teruggang van de aantallen trouwe kerkgangers bij de verschillende kerkgenootschappen
is naast de ontvolking van menig dorp of stadscentrum oorzaak dat goed beheer en onderhoud
van de te groot geworden kerkgebouwen voor menig kerkbestuur op schier onoverkomelijke
financiële problemen gaat stuiten.
Ook in dorpen en stadscentra waar thans nog financiële mogelijkheden voor een redelijk
beheer en onderhoud van de gebouwde kerkbezittingen aanwezig zijn, ziet men met vrees de
dag naderen dat de aan onderhoud verbonden lasten ondraaglijk groot worden. Is het
eigenlijk wel verantwoord dat de kerkelijke bijdragen die met moeite bijeen gebracht worden,
voor zo'n belangrijk deel aan gebouwenonderhoud worden besteed, zodat tot inkrimping van
het aantal pastores moet worden besloten? Is het redelijk dat de kerkleden extra belast
worden met bijdragen aan onderhoud van monumentale kerken terwijl zij via de fiscus ook al
mede de monumentenzorg financieren Deze en dergelijke overwegingen waren aanleiding
om ook in de provincies Noord- en Zuid-Holland naar het voorbeeld van de Stichting Oude
Groninger Kerken over te gaan tot oprichting van de Stichting Oude Hollandse Kerken!
In de tien jaren dat de Hollandse stichting
thans bestaat, heeft zij zes monumentale
kerkgebouwen in eigendom en beheer over
genomen van kerkbesturen die niet langer op
verantwoorde wijze konden instaan voor een
redelijk behoud. In al deze kerken wordt nog
gekerkt.
De eerste jaren werden besteed aan de op
bouw van het donateursbestand; een verheu
gend aantal donateurs - welk aantal nog
steeds uitbreiding behoeft - verklaarde zich
bereid een jaarlijkse bijdrage van tenminste
vijf en twintig gulden toe te zeggen; in ruil
daarvoor ontvangen zij twee maal per jaar
een door de Stichting uitgegeven 'Bulletin'
waarin kunsthistorische en geschiedkundige
beschouwingen over Hollandse kerken,
kerk-interieurs, kerk-zilver, glas-in-lood-ra-
men enz. door een deskundige redactie wor
den verzorgd.
Vijf jaar geleden kon tot eigendoms-over-
dracht van de eerste monumentale kerk, de
Doopsgezinde Zuider Vermaning te West-
zaan worden overgegaan. In de daarop vol
gende jaren werd de Stichting eigenaresse
van de Hervormde kerkgebouwen van Beets,
Hensbroek, Kwadijk, Oosthuizen en Ouden
dijk, terwijl momenteel in opdracht van de
Stichting een restauratie-plan wordt opge
steld van de wellicht over te nemen Her
vormde kerk te Oosterblokker. Met enige
andere kerkbesturen wordt overleg gepleegd
over eigendomsoverdracht aan de Stichting
van hun monumentale kerkgebouwen. Zulks
vergt doorgaans veel tijd omdat het begrijpe
lijkerwijze geen eenvoudige beslissing van
de kerkbesturen is om tot eigendomsover
dracht over te gaan.
De in 1731 gebouwde houten schuurkerk
werd, terugliggend aan het Zuideinde te
Westzaan door de friese Doopsgezinden op
gericht ter vervanging van een 'uit 1664 date-
De heer H. W. Herwig is secretaris van de Stich
ting Oude Hollandse Kerken, en voorzitter van de
landelijke stichting Monumentenwacht.
rende eerdere vergaderplaats naast de Wee-
zenzaal die op het zelfde erf gelegen was in
een voormalige stolphoeve. Twee rijen ban
ken voor de mannen langs de wanden van de
rechthoekige kerkzaal rondom, de oud-hol-
landse stoelen voor de vrouwen op de met
wit zand bestrooide vloer bieden een aan
trekkelijk interieur. Onder het in 1880 van de
Hervormde gemeente te Edam aangekochte
Flaes-orgel - voordien stond er in de Doops
gezinde Zuider Vermaning geen orgel - be
vindt zich de prachtige consistoriekamer met
fraaie betimmering en schoorsteen met Zaan-
se tegels. Helaas is de Weezenzaal in de loop
van de vorige eeuw tot kosterij verbouwd
waarbij veel authentieks van het tot 1884 in
gebruik gebleven wees- en armenhuis verlo
ren ging.
Zuidelijke wand van de 15de-eeuwse, éénbeukige
kruiskerk van Beets. De restauratie werd 2 jaar
geleden voltooid. In de kleine houten toren een uit
1650 daterende klok van de gebroeders Hemony.
Door het aanbrengen van een verdieping in het
koor ontstond de raadzaal van Beets, thans van de
Gemeente Zeevang, (foto Rijksdienst
Monumentenzorg)
Het schip van de éénbeukige kruiskerk te
Beets werd in de eerste helft, het transept en
koor in de tweede helft van de 15de eeuw
gebouwd; in de kleine houten toren hangt
een uit 1650 daterende klok van de gebroe
ders Hemony. Naturalistisch geschilderde
planten sieren het houten, tongewelf, sterk
gelijkend op de schilderingen in de kerk van
Schermerhorn uit 1636. In de tweede helft
van de 17de eeuw werden koor en transept
gescheiden van de kerkzaal door een schei
dingswand met opmerkelijke beschildering
in mahonie- en rozenhout, waartegen de
preekstoel met doophek zijn geplaatst. In het
koor is een verdieping aangebracht waardoor
een fraaie bovenruimte ontstond, aanvanke
lijk raadzaal van de gemeente Beets, thans
van de gemeente Zeevang en nog steeds als
zodanig in gebruik. De benedenruimte is als
gemeentezaal voor kerkelijke samenkomsten
in gebruik.
De restauratie van deze kerk werd twee jaar
geleden voltooid; kort na de overdracht aan
de Stichting werd het gerestaureerde Flaes-
orgel weer officieel in gebruik genomen.
De Hervormde kerk van Hensbroek werd in
!657 in gothische trant gebouwd; het kerkge
bouw telt zes traveeën en heeft een vijfzijdig
gesloten koor waarin het middelste koorven
ster, waartegen de preekstoel uit 1631 ge
plaatst is, ontbreekt.
Rond 1900 is de kerkzaal verkleind door de
houten afscheidingswand tussen tweede en
derde travee te plaatsen, waartegen het orgel
oostwaarts werd verplaatst; deze eerste twee
traveeën werden toen ingericht als dienst
ruimten. Deze hokkerige inbouw heeft de
reusachtige stichtingssteen van twee bij twee
en een halve meter die herinnert aan de eer
ste steen-legging door de zoon van admiraal
Jacob van Wassenaar, heer van Obdam, die
binnen tegen de torenmuur is geplaatst, aan
het zicht onttrokken.
De Kwadijkse rechthoekige zaalkerk uit
1836 is het jongste monument dat in eigen
dom aan de Stichting toebehoort; een een
voudig kerkgebouw met zes traveeën en
voorzien van een simpele houten dakruiter.
Alleen de 17de-eeuwse preekstoel, omgeven
