Zeist, groei en bouw
29
EEN INVENTARISATIE VAN WAARDEVOLLE GEBOUWEN EN GEBIEDEN
DOOR ROLAND BLIJDENSTEIN*
De laatste jaren zien we een toenemende tendens op regionaal en vooral plaatselijk niveau
om het eigen cultuurhistorisch waardevolle erfgoed te behouden.
De vele historische verenigingen richten hun aandacht vooral op de plaatselijke en streekge
bonden gebouwen en andere objecten, terwijl steeds meer architecten en kunsthistorici zich
inzetten voor de moderne architectuur. Ook de belangstelling voor de industriële archeolo
gie, voor de zogenaamde 'monumenten voor bedrijf en techniek' is groeiende.
Sinds de jaren zeventig kunnen we een drietal verschuivingen in de monumentenzorg waar
nemen:
Ten eerste een waardering van het monument samen met zijn directe omgeving en in
samenhang met andere gebouwen in plaats van de traditionale objectgerichte benadering.
Ten tweede een accentverlegging van de grote topmonumenten naar de karakteristieke en
beeldbepalende gebouwen en complexen.
Ten derde een grotere aandacht voor de architectuur van na 1850.
Er bestaat een toenemende behoefte aan inventarisatie en documentatie van dit nog nauwe
lijks in kaart gebrachte brede terrein. Niet alleen als basis voor het objectgerichte monumen
tenbeleid, waar in de nabije toekomst de plaatselijke overheid zich mee zal moeten bezighou
den, maar ook ten behoeve van het ruimtelijke ordeningsbeleid. We kunnen constateren dat
door druk van buitenaf maar ook van binnenuit steeds meer gemeentebesturen besluiten om
een inventarisatie-onderzoek naar cultuurhistorisch waardevolle zaken te laten uitvoeren.
Een belangrijk aspect van dergelijke onderzoeken is dat het resultaat ervan gepubliceerd
wordt en toegankelijk is voor een groter publiek, met name de bewoners en eigenaren van de
opgenomen panden.
Een aantal voorbeelden daarvan zijn Bergen, Delft, Laren, Schiedam, Baarn en Hilversum.
Ten aanzien van dit laatste is een duidelijke
voorlichting over het nut van het welstands
toezicht en de wijze waarop daar inhoud aan
moet worden gegeven, van groot belang.
Een voorlichting aan de burger, maar vooral
aan de daarbij betrokken ambtenaren, wel
licht zelfs ook nog wel aan leden van wel
standscommissies. De pijn zit niet zo zeer in
de regels dan wel in het handhaven daarvan.
Samenvattend dient het advies daarom te
zijn:
'Handhaaf de regel en regel de handha
ving;'.
SLOTWOORD
Een citaat uit het begin van dit verhaal
luidde:
'Men waardeert het beeld van de straat zon
der dat men zich daarbij afvraagt waarom.
Men is eraan gewoon geraakt'
Latent is niettemin het vertrouwen aanwezig,
dat de overheid er voor zorgdraagt, dat geen
schade aan deze zo vertrouwde omgeving
wordt toegebracht.
Helaas moet na het bekend worden van het
genoemde Actieprogramma Deregulering
bouwregelgeving worden vastgesteld, dat dit
vertrouwen in de overheid in de toekomst in
vele gevallen niet gerechtvaardigd zal blij
ken te zijn.
Een somber toekomstbeeld, waarbij de vraag
gesteld moet worden wie er nu eigenlijk wel
vaart bij het schrappen van de welstandsbe
palingen.
Hoewel dit .voor een enkeling plezierig zou
kunnen zijn, weegt dit toch niet op tegen de
nadelen ten aanzien van het algemeen
belang.
Het is echter nog niet te laat!
De Tweede Kamer zal zich nog moeten uit
spreken over het betreffende Kabinetsvoor
stel. Van vele zijden wordt getracht de be
handeling van dit voorstel te beïnvloeden.
Een groot aantal brieven zijn de Tweede Ka
mer toegezonden.
De brief van de Bond Heemschut is er daar
één van en gelet op de doelstellingen van de
Bond had dit ook niet mogen uitblijven;
Wat gedaan moest worden is nu gedaan.
Hopelijk draagt dit relaas ertoe bij, dat de
lezers van 'Heemschut' nu over wat nadere
achtergrondinformatie beschikken
Het woord is nu aan de Volksvertegen
woordigers. Mogen zij, na zorgvuldige af
weging, tot wijze besluiten komen.
BESTELDE U REEDS DE BOUW
PLAAT VAN HET KORENME
TERSHUIS WAAR HET SECRE
TARIAAT VAN HEEMSCHUT IS
GEVESTIGD. ZIE PAG. 48
Een onlangs verschenen inventarisatie is die
van de gemeente Zeist. In 1980 werd door de
gemeenteraad van Zeist besloten om een in
ventarisatie te laten uitvoeren als basis voor
een op te stellen gemeentelijke monumenten
lijst en -verordening. Voor het onderzoek
werd 100.000,- uitgetrokken en onderge
tekende kreeg eind 1980 de opdracht een
inventarisatie te maken van alle waardevolle
onroerende goederen in de gemeente Zeist.
In twee jaar tijds zijn alle in aanmerking
komende objecten volgens een aantal criteria
geselecteerd en uitgebreid beschreven en ge
documenteerd. Het onderzoek heeft betrek
king gehad op vrijstaande gebouwen met hun
vaak karakteristieke omgeving, groepen van
stedebouwkundig samenhangende gebouwen
en andere ensembles, zoals gevelwanden en
woningbouwxcomplexen met hun structuur.
Voorts werden kleine objecten meegenomen
zoals een pomp, sluisje, poortje, duivento-
ren, toegangshekken e.d.
Ook niet- bebouwde ruimten, zoals parken,
plantsoenen en pleinen werden bij het onder
zoek betrokken. Om een zo compleet moge
lijk beeld te geven van alle waardevolle ob
jecten in Zeist, zijn ook de van rijkswege
beschermde monumenten opgenomen en op
nieuw en uitgebreider beschreven en gedocu
menteerd.
Binnen het budget kon een uitgave in boek
vorm gerealiseerd worden door een plaatse
lijke drukkerij-uitgeverij, waarbij gekozen
werd voor een serie van zes handzame boek
jes tegen een lage prijs om een zo groot
mogelijk publiek te bereiken.
ONTWIKKELING VAN ZEIST
Het eerste deel van de serie heeft een alge
meen karakter en is bedoeld als onderbou
wing van de objectbeschrijvingen, die in de
volgende vijf deeltjes aan de orde komen. In
dit algemene deel wordt de ontwikkelingsge
schiedenis van Zeist als nederzetting, als fo
rensenplaats en als woon- en werkgemeente
beschreven. Het is bedoeld als verklaring
voor het nog waarneembare landschappelijke
en stedelijke patroon en de verandering, c.q.
uitbreiding in tijd en ruimte. Bovendien is
het een poging om de geïnventariseerde ob
jecten in hun historische en stedebouwkundi-
ge context te kunnen plaatsen.
Van iedere ontstaansperiode zijn de sporen
nog duidelijk afleesbaar in de huidige struc
tuur en opbouw van Zeist doordat - tot nu
toe - de verschillende uitbreidingen voorna
melijk naast elkaar en nauwelijks over elkaar
hebben plaatsgevonden. Dit besef is nogal
belangrijk voor de toekomstige ontwikkeling
van Zeist, daar nieuwe uitbreidingen door
Drs. R. K. M. Blijdenstein is kunsthistoricus en
auteur van de in dit artikel beschreven serie 'Zeist,
groei en bouw', een zes-delige inventarisatie van de
bouwkundige, stedebouwkundige en cultuurhistori
sche waarden op dit gebied van deze plaats. De delen
kosten 19,50 per stuk. Deel 1, algemene achter
grondinformatie, zoals de ontwikkeling van Zeist en
de verschillende bouwstijlen en voorkomende woon
huistypen. In de volgende vijf delen, waarvan het
laatste medio april zal verschijnen, worden 500 be
langrijke gebouwen behandeld, ingedeeld in vijf ge
bieden. Uitgeverij Kerckebosch, Zeist.
