Winterswiikse actie
met landelijk tintje
Pi
gaande vouwbladen aan de orde kwamen.
- Welke kleur zou het vouwblad over de
zeer jonge bouwkunst van het midden der
20ste eeuw wel krijgen? -
Tot de monumenten van de 19de eeuw wor
den ook gerekend fabrieken, gemalen, vuur
torens, watertorens, stations, bruggen, be-
stuurs- en openbare gebouwen, winkelpassa
ges, warenhuizen en kantoorgebouwen.
Uit bovengenoemde opsomming blijkt dui
delijk dat het aanzien van de 19de eeuw voor
een belangrijk deel werd bepaald door de
intrede van de stoommachine.
Na behandeling van de opleidingen in de
bouwkunde in de 19de eeuw, vooral nadat de
gilden in 1798 (en niet 1898!) werden opge
heven volgt in het vouwblad een overzicht
van de voornaamste bouwstijlen: In de eerste
helft van de 19de eeuw het neo-classicisme
(Empire) met zijn afgeleide Waterstaatstijl;
(door het Kon. Besluit van 1824 kregen de
Waterstaatsingenieurs behalve stations,
stoomgemalen e.d. ook kerken te ontwer
pen); in de tweede helft, van die eeuw de neo
gotiek (herleving van belangstelling voor
middeleeuwse, gotische bouwkunst) vooral
in de kerkbouw; daarnaast de neo-renaissan-
ce, toegepast voor openbare gebouwen en in
de woonhuisbouw.
Heemschut juicht de uitgave van dit vouw
blad dat met talrijke foto's is geïllustreerd
bijzonder toe. Te bestellen bij de RDMZ te
Zeist, Postbus 1001, 3700 BA Zeist.
Excursies van de Stichting LEVENDE
STENEN
Zaterdag 17 september excursie voor gevor
derden in Amsterdam.
(Begijnhof en Historisch Museum)
Onderwerp: hout skeletbouw -.11 tot 16 uur
Cursisten: 26,-, niet-cursisten: 31,50
Zaterdag 1 oktober excursie in Den Haag
(Joh. de Witthuis en Museum Bredius)
Onderwerp: schilderijencollecties en wand
en plafondschilderingen.
Cursisten: 28,-, niet-cursisten: 33,50.
'Aanmelding vóór 1 september 1983.
Inlichtingen: tel. 071-451911.
Landelijke Wandeldag
Zaterdag, 17 september 1983, vindt de eer
ste Landelijke Wandeldag plaats, georgani
seerd door de ANWB, in samenwerking met
de AVRO, de Vereniging tot behoud van
Natuurmonumenten, Bond Heemschut, de
Provinciale Landschappen en Staatsbosbe
heer.
Op ruim 70 plaatsen in Nederland zullen bij
de startplaatsen route-kaarten worden ver
kocht a 3,-. De wandelingen kunnen wor
den gemaakt volgens een 'zoek je weg-sys-
teem' in ruim 25 steden en 50 natuurge
bieden.
De bedoeling is dat velen gestimuleerd wor
den om zich al wandelend bewust te worden
van de omgeving en bepaalde aandachtspun
ten nader te bekijken.
Gegevens omtrent de startplaatsen zijn ver
krijgbaar bij de plaatselijke ANWB-kantoren
en bij het hoofdkantoor in Den Haag, Wasse-
naarseweg 220, tel. 070-264426.
118
'BEHOUD SYNAGOGE...OOK UW ZORG!'
Dicht tegen elkaar leunende gebouwen in het bomengroen en een begraafplaats achter een
grauwwitte stucmuur tekenen voor de rust en beslotenheid van het synagogecomplex in
Winterswijk.aan de plaatselijke Spoorstraat, op nog geen drie minuten lopen van het
statige Stationsgebouw.
In dit serene beeld, waarin elke stiltedoor
breking 'storend' zou kunnen zijn, passen
eigenlijk geen acties met veel 'tam-tam', zo
als nu gaande zijn. Toch zijn die acties om
twee redenen onvermijdelijk. Wil tenminste
het Winterswijks synagogecomplex, behou
den blijven (voor als 'monument, ter nage
dachtenis') en wil de sjoel de regio-functie
krijgen die de zo uitgedunde Joodse gemeen
schap in de Achterhoek voor ogen staat.
Ooit was Gelderland de tweede provincie (na
Noordholland) in aantal synagogenanno
1983 zijn er nog maar twee officieel in func
tie: Arnhem en Winterswijk. Een aanvullend
contrast: Kort voor de oorlog telde de Joodse
gemeenschap in Winterswijk alleen al 300
zielen.anno 1983 is de toekomstige regi-
otaak van de synagoge bedoeld voor de reli
gieuze behoeften van 40 Joden. Ze komen
uit Winterswijk, uit Groenlo, Eibergen, Bor-
culo en uit Neede.
UNIEK
Het synagoge-complex in Winterswijk is,
zeker voor Oost-Nederland, uniek door zijn
samenstelling. De schrijverhistoricus J. F.
van Agt dichtte het in 1977, in een zeer
gedocumenteerde brochure, zelfs 'landelijke
betekenis' toe. Van Agt spreekt van een
'zeldzaam gaaf voorbeeld van een vooroor
logse mediene-sjoel' (een synagoge in de
provincie, buiten Amsterdam).
De gebouwen in dit complex omvatten een
laat-19de-eeuwse synagoge met neo-Renais-
sance-kenmerken, een qua stijl aangepaste-,
achterliggende bijbouw (onder een schildak)
voor het 'mikwe' of rituele bad, een voorma
lige godsdienstschool en de voorgangerswo
ning (beide opgetrokken in het eclecticisme
van eind-vorige eeuw, met toen al opvallen
de trekjes Art Nouveau). De bouwkundige
ontwerper is mogelijk H. van der Schaaf, die
destijds in Winterswijk een toonaangevend
architect was.
Pal aan de voorgangerswoning grenst, door
velerlei wildgroei overwoekerd, de begraaf
plaats met enkele liggende 18de-eeuwse zer
ken van Portugese Joden. Het smeedijzeren
hek, dat tuin en gebouwen scheidt van de
openbare weg, vindt langszij het kerkhof zijn
voortzetting in de gepleisterde muur, met
'Davidsschilden' op de posten. Heel het sy-
De Winterswijkse synagoge, verscholen in het
bomengroen
