scherming per pand door plaatsing op de
monumentenlijst - uiteraard op grond van
vrij strenge selectienormen - waar nodig ge
koppeld aan het beschermde stadsgezicht,
dat de basis kan zijn voor bestemmingsplan
nen waarin de karakteristieken van bebou
wing en stedebouwkundige structuur beter
beschermd kunnen worden dan in normale
bestemmingsplannen. Het op grond van de
eerste inventarisaties genoemde aantal van
ca. 4000 panden is indicatief; een gedeelte
daarvan zal 'normgevend' moeten zijn voor
stringente regelingen in bestemmingsplan
nen.- In verband hiermee wordt op het ogen
blik gewerkt aan een aanvulling van de Mo
numentenverordening 's-Gravenhage, die
het mogelijk moet maken dat ook de ge
meente beschermde stadsgezichten aanwijst.
Van bevriezing kan daarbij, zoals bekend,
geen sprake zijn, wel zullen de karakteristie
ken van het ensemble bepalend zijn voor de
verschijningsvorm van de 'nieuwbouw'.
JONGERE BOUWKUNST
De plaatsing van panden op de gemeentelijke
lijst is gerelateerd aan het jaarlijkse budget
dat voor de onderhoudssubsidie - overigens
een unicum in de gemeentelijke monumen
tenzorg - beschikbaar is. Het ziet er, in het
licht van de decentralisatievoornemens bij
het Rijk, naar uit dat de bescherming van de
jongere bouwkunst in Den Haag voor het
overgrote deel een taak voor de gemeente zal
worden. Niettemin zijn in 1982 vier 'top
stukken' uit deze categorie op de artikel 8-
lijst van het Rijk geplaatst: de Passage
(1882-1885), De Koninklijke Stallen (1876-
1878), Duikers Nirwanaflat (1927-1930) en
de Rudolf Steinerkliniek van Jan Buijs
(1926-1928). In februari 1983 volgden de
Papaverhof van Jan Wils (1920-1922), de
Torengarage (1930) en het gebouw van de
Volharding van Buijs (1927-1928).
SERIE RESTAURATIES
In de laatste twintig jaar hebben in Den Haag
talrijke restauraties plaatsgevonden, waarbij
het Rijk, de gemeente of particulieren de
opdrachtgevers waren. Het Rijk restaureerde
de paleizen Huis ten Bosch en Noordeinde
(Oude Hof), het 17de-eeuwse huis Weder-
holt op het Buitenhof (sinds de restauratie
'Vijverhof' genaamd en in gebruik bij de
Tweede Kamer), het v.m. ministerie van
Koloniën (voltooid in 1860 naar ontwerp van
W. N. Rose), de Gevangenpoort en de hui
zen Van Wassenaer-Obdam, Van der Meyle
en Van Oldenbarnevelt aan de Kneuterdijk,
waarin de Raad van State wordt gehuisvest.
Momenteel wordt van rijkswege gewerkt aan
het Mauritshuis, terwijl het herstel en de
aanpassing ten behoeve van de huisvesting
van de Hoge Raad wordt voorbereid voor het
vroegere paleis Huguetan aan het Lange
Voorhout (voorheen Koninklijke Biblio
theek).
Eind 1982 kwam het herstel van het Huis
Clingendael gereed, waarin enkele instituten
op het gebied van de Atlantische samenwer
king gehuisvest werden. De waarde van dit
landhuis, dat in oorsprong dateert uit de 17de
eeuw, maar in de 18de en vooral 19de eeuw
sterk verbouwd en uitgebreid werd, ligt
voornamelijk in de uitwendige verschijning
als 'piècë-de-milieu' in het fraaie park.
Bijna alle als monument beschermde kerken
ondergingen intensieve restauraties, de ge
meente herstelde het Oude Stadhuis aan de
Groenmarkt en de 18de eeuwse molen 'De
Korenaer' in Loosduinen.
'Stadsherstel Den Haag en omgeving N.V.'
restaureerde in samenwerking met de ge
meente zes historische panden aan de Oude
Molstraat, die in mei 1982 gereed kwamen.
Hiermee werd in feite een begin gemaakt
met de uitvoering van het bovengenoemde
Meerjarenprogramma voor restauraties van
woonhuispanden met waarde als monument,
waarin de ministeries van W.V.C. en
V.R.O.M. in het kader van de gecombineer
de regeling financiële steun geven. Deze da
gen komt ook het omvangrijke project Boter-
waag en omgeving aan de Prinsegracht op de
hoek van de Grote Markt gereed. In de Bo-
terwaag zelf, het huis Luchtenburch en het
v.m. 'Stukken-Boterhuis', alsmede in een
aantal andere panden die tot dit in hoofdzaak
17de-eeuwse complex behoren zijn ruim ze
ventig wooneenheden voor een- en tweeper
soonshuishoudens gerealiseerd. Architect G.
Prins uit Amsterdam had de leiding van dit
omvangrijke stuk stadsvernieuwing, dat te
vens een aanzienlijke bijdrage levert aan het
streven de bewoning in de binnenstad te be
vorderen.
In april neemt de restauratie van het pand
Nobelstraat la/lb een aanvang. Hier restau
reert de 'Stichting Monumentenfonds Den
Haag en omgeving', die al eerder het herstel
van het Spinozahuis aan de Paviljoensgracht
voor haar rekening nam, een der oudste
woonhuizen van Den Haag, het vroegere
huis 'Pynsen' dat in hoofdzaak in zijn huidi
ge vorm dateert uit de tweede helft van de
16de eeuw, maar waarvan sommige onder
delen nog laat-15de-eeuws kunnen zijn. Het
huis bezit o.a. rijk gebeeldhouwde renais
sance balkconsoles en onder de 16de-eeuwse
kapconstructie een zolderschuilkerk uit de
17de eeuw. Oorspronkelijk had het huis een
voorplein (basse-cour), maar hierop verrees
in de 18de eeuw een nieuw voorhuis in Lo-
dewijk XlV-stijl, dat mede in de restauratie
betrokken zal worden.
Het ontwerp voor deze restauratie wordt ge
leverd door architect J. Walraad te Brielle.
De gemeente heeft thans in uitvoering de
restauratie van de 17de-eeuwse, door Arent
van 's-Gravesande gebouwde St. Sebasti-
aansdoelen aan de Korte Vijverberg. Het
herstel van het exterieur is nagenoeg gereed.
Ook het uit 1732 daterende Oude Mannen
huis aan de Oude Molstraat wordt door de
gemeente gerestaureerd en aangepast voor de
huisvesting van studenten van het Institute of
Social Studies. De gaaf bewaarde regenten
zaal met geschilderde wandbespanningen en
Lodewijk XVI meubilair wordt zorgvuldig
hersteld en krijgt een goede bestemming ten
behoeve van Stadsherstel.
De gemeente heeft verder in voorbereiding
het herstel van de vermoedelijk 17de-eeuwse
Laak- of Galgemolen aan de Trekvliet en het
in 1662 gebouwde Korenhuis aan de Prinse
gracht. Aan dezelfde gracht komt dezer da
gen de restauratie van het door Pieter Post
omstreeks 1660 gebouwde Hofje van Nieuw
koop gereed, terwijl het herstel van het Huis
Dedel uit 1642, Prinsegracht 15, in uitvoe
ring is. Dit belangrijke woonhuis met zijn
gevel in de stijl van Hollandse Classicisme
bezit een 18de-eeuws trappenhuis dat tot de
rijkste voortbrengels van de Lodewijk XV
stijl in ons land behoort.
In Scheveningen, waar al in de jaren zeven
tig het Kurhaus een ingrijpende restauratie
en aanpassing - neerkomend op gedeeltelijke
herbouw - onderging, is thans het herstel
van het Paviljoen van Wied begonnen. Dit,
in 1827 naar ontwerp van A. Noordendorp
opgetrokken gebouw met zijn zuilenfront en
zaal met fraai Empirestucwerk, is een der
weinige in Den Haag overgebleven voor
beelden van neoclassicistische architectuur.
Het is in gebruik als buitensociëteit van de
Nieuwe of Litteraire Sociëteit 'De Witte'.
Aan de Elandstraat is de eerste fase uitge
voerd in de restauratie van de kerk van O.L.
Vrouw Onbevlekt Ontvangen, gebouwd in
1891-1892 door de Cuypersleerling Nicolaas
Molenaar en een der belangrijkste neogoti
sche kerken in ons land. De leibedekking op
de beide torenspitsen werd weer aangebracht
en de bekappingen van het kerkgebouw wer
den waterdicht gemaakt.
Literatuur
'Zicht op stadsgezicht en monument, nota over het
Haagse monumentenbeleid'. Afdeling Voorlichting
Gemeente 's-Gravenhage, 1976.
'Zicht op stadsgezicht en monument 2'. Gem. Bu
reau Monumentenzorg, in samenwerking met Afde
ling Voorlichting Gemeente 's-Gravenhage, 1980.
G. W. van Herwaarden: 'Nieuw monumentenbeleid
in Den Haag, aantekeningen bij de nota 'Zicht op
stadsgezicht en monument 2' in: Bulletin Kon. Ned.
Oudheidkundige Bond 1981, 233-244.
Het Huis Dedel, Prinsegracht 15, dateert uit 1642
en is een uiting van het barok classicisme. Het
interieur bevat o.m. een bijzonder rijk
trappenhuis met stucwerk in Lodewijk XV stijl.
Een restauratie wordt thans in fasen uitgevoerd.
Foto: Jelle Hellinga.
