Statenkwartier
bleef grotendeels gaaf
90
Wanneer je je gehele schooltijd in één wijk hebt doorgèbracht, dan heb je daaraan, zelfs na
meer dan zestig jaar, nog altijd herinneringen. En wanneer je dan dezer dagen nog eens weer
door die wijk: het Statenkwartier, loopt, dan wekt het bijna verwondering dat er na al die
jaren nog zo weinig is veranderd aan architectuur en stedebouwkundigeaspecten.
Hiermee zou eveneens gezegd kunnen zijn, dat er aan het karakter van de wijk weinig is
veranderd, maar dat is niet helemaal waar.
Ook het Statenkwartier is niet ontkomen aan
ontwikkelingen, die de status van woonwijk,
veelal voor welgestelden, hebben aangetast.
Het is die aantasting, waarvoor de bewoners
de laatste jaren de aandacht van het gemeen
tebestuur hebben gevraagd, bezorgd als ze
waren en deels nog zijn over de vestiging
van kantoren, en over sloop van voor de wijk
vaak karakteristieke villa's en andere huizen.
Met name langs de grens van het woonkwar-
tier met het buitengoed Zorgvliet, d.w.z. de
Eisenhowerlaan (vroeger Stadhouderslaan)
is een situatie ontstaan, die als 't ware een
vestingwal vormt van moderne kantoren-ar
chitectuur, inclusief het Ned. Congresge
bouw (Oud). Maar kantoren hebben zich
eveneens ingedrongen in vele oorspronkelijk
voor bewoning bestemde panden. Een reeks
villa's langs de Eisenhowerlaan is bezet door
de Rijks Psychologische Dienst. Ook andere
instanties hebben zich in de villa's langs de
ze laan genesteld, evenals elders in de wijk
zoals Statenlaan, Prins Mauritslaan. Op
Van Bleiswijkstraat 268 en Statenplein 3.
Decoratieve elementen uit de 'neostijlen' van de
19de eeuw komen in het Statenkwartier voor
naast motieven die invloed van de Art Nouveau en
de bouwmeester Berlage verraden. Het linkerhuis
vertoont naast Berlagiaanse onderdelen, zoals de
natuurstenen hoekblokken en lateien boven de
vensters, een smeedijzeren Art Nouveau hek
boven de daklijst. Het rechterhuis, ontstaan in
dezelfde tijd, heeft een trapgevel met
gebeeldhouwde vleugelstukken in zuivere
neorenaissancestijl.
Foto: Dienst Stadsontwikkeling Den Haag.
sommige plaatsen zijn oude villa's e.d. ge
sloopt Om plaats te maken voor (lage) flat-
bouw.
En op weer andere plaatsen is de oude be
bouwing vervangen door, eveneens na-oor-
logsè, blokken. Dit laatste is dan wel het
gevolg van de aantasting van de wijk tijdens
de Tweede Wereldoorlog.
WESTWALL
In de eerste plaats werd het Statenkwartier
geschonden door de aanleg van de zgn.
Westwall.
Door die wal kwam ook een scheiding tot
stand met Duinoord, de wijk die eerder dan
het Statenkwartier tot stand kwam, maar die
zoveel i gelijkenis met de laatstgenoemde
woonwijk vertoont. In de tweede plaats werd
het Statenkwartier meermalen getroffen door
V I- en V Il-raketten, die in de buurt werden
afgeschoten, maar hun einddoel (Engeland)
niet bereikten.
I
TERUG NAAR HET STATEN KWARTIER
De bewoners van het Statenkwartier hebben
zich enige tijd geleden ook bezorgd gemaakt
over hèt lot van de villa op de hoek van
Eisenhpwerlaan en Oude Scheveningseweg.
Die villa is een model-voorbeeld van Berla
ge's architectuur (1898). Door haar op
't nippertje op de monumentenlijst te plaat
sen bleef de opvallende villa voor het nage
slacht bewaard.
'OUD-INDISCHGASTEN'
Het Statenkwartier is, evenals overigens
Duinoord, opgezet als woonwijk. Het uit
breidingsplan-Duinoord kreeg tegen het ein
de van de vorige eeuw zijn eerste aanzet,
voor het Statenkwartier kwam het begin wat
later. Vanwaar deze sterke uitbreidingsdrift?
In de eerste plaats moet die worden toege
schreven aan wat de oudere generatie de
'oud-Indischgasten' pleegt te noemen. Met
hun (veel) verdiende geld lieten ze of zelf
een huis bouwen of kochten een mooie wo
ning, gebouwd door aannemers en een enke
le bouwmaatschappij. Men kreeg immers
een aantrekkelijk stedebouwkundig plan
voor de nieuwe wijken voorgeschoteld.
Maar niet alleen de 'oud-Indischgasten'
voelden zich tot dat deel van Den Haag aan
getrokken (we hebben het nog steeds over de
periode rond de eeuwwisseling), ook menig
zakenman uit Rotterdam wilde de geïndustri
aliseerde Maasstad graag verruilen voor een
comfortabele woning in een prettige Haagse
omgeving. Het openbaar vervoer - ja zeker -
zorgde in het begin van deze eeuw zelfs voor
enkele speciale treinen naar Rotterdam, via
de baan van de stoomtram, die van Scheve-
ningen naar het Hollandse Spoorstation reed.
Maar we dwalen enigszins af.
Duinoord èn Statenkwartier hebben hun ont
staan aan het particulier initiatief te danken.
Het was de bankier D. F. Scheurleer die
daarvoor een bouwgrondmaatschappij op
richtte en voor Duinoord een plan ontwierp.
Dat kon intussen in de ogen van de pas
benoemde directeur van Gemeentewerken ir.
J. A. Lindo geen genade vinden. Hij en
Scheurleer hebben toen in goed overleg een
aantal belangrijke wijzigingen in het straten-
stramien aangebracht. Voor een groot deel
verdween het rechtlijnige. Het is aan Lindo
te danken, dat, zowel in Duinoord als in het
Statenkwartier, met name de hoofdwegen
een gebogen lijn kregen met daarop aanslui
tend grotendeels lanen en straten, die recht
toe, recht uit, op de tekenplank werden ge
zet. Het herziene plan-Scheurleer verwierf in
1891 de goedkeuring van de gemeenteraad.
De bouwgrondmaatschappij schreef toen een
prijsvraag uit onder vooraanstaande architec
ten. N. Molenaar werd de winnaar en van
hem zijn nog panden te zien op de hoek
Banstraat-Sweelinckplein. Zoals gezegd, na
Duinoord (I en II) kwamen de plannen voor
het Statenkwartier, dat overigens eerst
'Nieuw-Scheveningen' heette. Die naam
was niet willekeurig gekozen, want het plan
voorzag aanvankelijk in een bebouwing tot
aan de kust. De voor de vissersbevolking zo
rampzalige storm van 1894 was oorzaak, dat
het plan voor 'Nieuw-Scheveningen' werd
ingekort, want het kustgedeelte moest plaats
maken voor de eerste (en later de tweede)
vissershaven (1904). Tot op de dag van he
den zijn in het Statenkwartier echter nog
facetten van de oude opzet van de wijk te
zien, zoals het einde van de Statenlaan, de
Johan van Oldenbarneveltlaan en de Prins
Mauritslaan. Alle drie lopen stuk op de
grensstraten van het vissershavenkwartier.
