58
den die zich afspeelde in kleinere plaatsen
langs de kust.
HISTORISCHE BUURTJES
Uiteindelijk werd pas in 1968 definitief een
ontwerp goedgekeurd, dat is gebaseerd op
historische plattegronden van verschillende
van die plaatsjes, zoals die zijn vastgelegd in
kadastrale minuutplannen uit de periode
1811-1831. Aan de hand daarvan zijn een
aantal buurtjes ontworpen die wat betreft lig
ging, stratenpatroon, perceelindeling en der
gelijk de historische situatie benaderen. De
ze buurtjes zijn op natuurlijke wijze gerang
schikt, met behoud van de oorspronkelijke
hoogteverschillen. Ook bij de detaillering
van het plan in de vorm van bestrating, be
schoeiing en beplanting is de historische si
tuatie als uitgangspunt genomen.
Het vissersdorp in het Buitenmuseum is vrij
wel geheel ontworpen naar de historische
plattegrond van Zoutkamp. Alleen het iets
hoger gelegen gedeelte is geleed volgens de
willekeurig lijkende perceelindeling van het
oude Urk.
De centrale gracht heeft een stedelijke zijde
als in Edam en een Friese zijde, die een
soortgelijke bebouwing vertoont als Stavo
ren met zijn karakteristieke overtuinen.
De kerkbuurt komt nauw overeen met de
historische plattegrond van Hindeloopen;
rondom de kerk is de bebouwing afwisselend
open en gesloten. Op de kerk komt een straat
uit, die is opgezet naar voorbeeld van de
Vuldersstraat uit Harderwijk. Langs de dijk
ten zuiden van de kerkbuurt is de bebouwing
in overeenstemming met de situatie, zoals
die nu nog in Kolhorn bestaat.
De Buurterhaven, die in 1830 in Marken is
aangelegd, diende als model voor de haven
in het Buitenmuseum.
Rondom het museum zijn verschillende dij
ken gebouwd. De grote dijk langs de IJssel-
meer is bekleed met de drie steensoorten, die
in de loop van de tijd werden gebruikt om
dijken te beschermen: de ronde, Noorse
zwerfsteen, de vierkante, Belgische blok-
steen en de zeshoekige baltsteen.
Op de dijk zijn paardepaardjes aangelegd.
Tot het begin van deze eeuw waren dijken de
belangrijkste verbindingswegen tussen de
plaatsen aan de Zuiderzee. Te voet of per kar
ging men van de ene naar de andere plaats.
Aan dè zuidzijde van het vissersdorp in het
museum staat een rij huizen uit Monnicken-
dam. Deze lagen vroeger buitendijks, zodat
bij hoge waterstanden het land en de huizen
onder water kwamen te staan. Na de grote
overstroming in 1916 is deze dijk opge
hoogd zoals aan de voorkant van de huizen
goed is te zien.
Op het museumterrein zijn diverse voorbeel
den van waterhuishouding te zien. Overtollig
regen- en drangwater wordt in de lage polder
tussen de stadsgracht en het vissersdorp via
greppels naar de sloot afgevoerd. Als het
slootpeil te hoog wordt, maalt de molen het
water omhoog naar het boezemwater. Het
overtollige water in de boezemwateren wordt
geloosd naar het IJsselmeer.
VISSERIJ
Zoals gezegd rondom de Zuiderzee leefden
velen van de visserij. Aan het begin van deze
eeuw voeren er veel verschillende typen
schepen op en elke vissersplaats had traditio
neel zijn eigen type. Er werd gevist met
onderandere Wieringer aken, blazers,
schokkers, Staverse jollen, botters, schou
wen en fuikenboten. In de Markerhaven van
het museum ligt de blazer TX 11waarmee
op de Noordzee en op de Zuiderzee werd
gevist.
Aan de visserij was een groot aantal neven-
bedrijven verbonden, waarvan er verschil
lende in het museum aanwezig zijn, zoals het
vm. kantoortje van de visafslag uit Volen-
dam. Ook bedrijven als een rokerij, een zeil
makerij, een scheepssmederij en een taan-
huis (waarin in koperen ketels het vistuig
werd getaand om bederf tegen te gaan) ont
breken niet.
VERHUIZINGEN
De panden die we in het Buitenmuseum vin
den, moesten bijna altijd gesloopt worden
vanwege verkrotting, sanering, dijkverho
ging of de onmogelijkheid ze aan een moder
ne bestemming aan te passen.
Helaas kon het museum niet alle panden krij
gen die het zich wenste. Om toch een zo
compleet mogelijk beeld te verkrijgen, wer
den verschillende copieën gebouwd van or-
ginelen die ter plaatse bleven staan. Ook
werden enkele reeds gesloopte panden gere
construeerd aan de hand van opmetingen,
foto's en bouwfragmenten.
De meeste panden zijn echter op de een of
andere manier in zo origineel mogelijke staat
naar het museum overgebracht.
Daartoe werden de houten constructies, zo
als kap, vloeren en bedschot voorzichtig ge
demonteerd, de muren gesloopt en alles
werd per vrachtwagen naar Enkhuizen ge
bracht. Ook sterk aangetaste of beschadigde
onderdelen werden vaak meegenomen, om
dat zij bij de bouw veel gegevens konden
verschaffen. Maar ook bij de meest zorgvul
dige demontage en herbouw gaat veel van de
originaliteit van een oud pand verloren.
Na 1970 zijn verschillende huisjes overge
bracht op een manier die het karakter beter
bewaart, nl. door het overbrengen van grote
müurfragmenten in plaats van het geheel de
monteren van de muren en het weer opnieuw
opmetselen.
Begin 1971 werd voor het eerst een huisje in
zijn geheel overgebracht. Het betrof een van
de laatste vissershuisjes uit Vollenhove dat
tussen twee hijskranen naar de haven werd
vervoerd en zijn reis per schip vervolgde.
Van veel panden zijn vaak behalve muren,
ook houten gevels, wanden zoldervloeren of
hele daken in grote fragmenten naar het mu
seum getransporteerd.
Een aantal woningen is zorgvuldig ingericht,
zodat een indruk verkregen kan worden van
de woon- en werkomstandigheden in het
Zuiderzeegebied aan het begin van deze
eeuwDeze huizen zijn gemeubileerd op ba
sis van gesprekken met oud-bewoners of met
mensen die het huis uit eigen ervaring heb
ben gekend. Ook op die manier wordt het
verhaal verteld van de oorspronkelijke bewo
ners die model staan voor het leven in het
Zuiderzeegebied van vóór de afsluiting.
J.B.-R
Aanmelding voor Heemschut-restauratie
kampen te Voorstonden (Gelderland) en St.
Jansklooster (Overijssel) van 8 tot 20 augus
tus 1983 (min. leeftijd 16 jaar) is nog moge
lijk tot 1 juni a.s. (zie Maart nr. blz. 48).
Na opgave wordt een aanmeldingsformulier
toegezonden voor inschrijving in volgorde
van binnenkomst van het formulier. Dus eni
ge haast is geboden! Tel. 020-225292.
Interieur van een keukentje in een woning, die
vroeger aan de Vissersdijk te Enkhuizen heeft
gestaan.
De gegevens voor deze inleiding werden hoofdza
kelijk ontleend aan het door het Buitenmuseum ver
strekte informatieblad.
