Heenjscljut
akfie
Groningen
Nederwetten
75
De Gevangenispoort van Groningen
Het is al weer vijf jaar geleden dat Heem
schut in actie kwam om de muren en het
poortgebouw van de voormalige strafgevan
genis te Groningen voor aantasting of sloop
te behoeden. Toen werden brieven gestuurd
naar en gesprekken gevoerd met vertegen
woordigers van het Ministerie van Justitie,
de Rijksgebouwendienst en Burgemeester en
Wethouders. De reacties waren positief;
vooral B. en W. onderschreven de in brede
lagen van de bevolking heersende mening
dat het bouwsel als een belangrijk monument
beschouwd diende te worden.
Het gevangeniscomplex kwam in het begin
van de jaren tachtig van de vorige eeuw tot
stand naar ontwerp van de Ingenieur - Archi
tect voor de gevangenissen en rechtsgebou-
wen J. F. Metzelaar op een terrein van de
ontmantelde verdedigingslinie Helpman aan
de Hereweg, de zuidelijke invalsweg van de
stad. Het werd een groot complex op een
gereduceerd sterplan en kreeg een ommuring
met kasteelachtig poortgebouw en een niet
minder romantisch directie- en administratie
gebouw.
In 1962 veranderde het complex van functie;
De muur met poort en hoektorens aan de Hereweg
te Groningen. Foto: Centrale fotodienst R.U.
Groningen
het werd een T.B.R.-inrichting en ontving
de naam Dr. S. van Mesdagkliniek. Er volg
de nieuwbouw, waarbij een van de gevange
nisvleugels werd gesloopt om plaats te ma
ken voor lage paviljoenbouw. In 1977 werd
bekend dat er plannen waren voor een twee
de fase van de nieuwbouw en velen waren
benauwd dat niet alleen het gevangenisge
bouw zou sneuvelen, maar ook het karakte
ristieke poortgebouw met muur aan de Here
weg. Deze poort wordt al sinds lang niet
meer gebruikt, omdat 'de burchttoegang te
veel herinneringen vasthield aan de voorma
lige gevangenis'.
In september j.1. presenteerde architect Otto
Das zijn plannen die op de volledige instem
ming van de Rijksbouwmeester mochten re
kenen. De ontwerper leek zich volstrekt niets
van de discussie over het monumentale
poortgebouw te hebben aangetrokken. On
danks aandringen van dé welstandscommis
sie op het uitwerken van een globaal plan
waarin een architectonisch contrast en een
stedebouwkundige relatie van nieuw kliniek
gebouw, de oude poort en de hier aanmerke
lijk verbrede Hereweg-situatie nader gestalte
krijgt, heeft de ontwerper zich op dit voor
het gezicht en de historie van Groningen zo
belangrijke punt stokdoof getoond. Uitge
zonderd deze poortkwestie is het plan vrij
gunstig tot enthousiast ontvangen; er is geen
reden te bedenken waarom het poortgebouw
niet gehandhaafd kan worden, dan het argu
ment dat het teveel zou herinneren aan de
disciplinaire geslotenheid van een eeuw te
rug. Dat is samen met de architectonische en
stedebouwkundige kwaliteit, juist een be
langrijke reden om de poort met muur als een
historisch spoor van de bevolkingspolitiek
een rol te geven voor nu en later.
P.K.
Nogmaals Nederwetten. Gedurende twintig
jaren heeft de Bond Heemschut bij het ge
meentebestuur van Nuenen Gerwen en Ne
derwetten en bij Gedeputeerde Staten aange
drongen op de restauratie of conservering
van de aan deze gemeente in eigendom toe
behorende en tot een ruïne vervallen oude
toren van laatstgenoemde dorp. Het was dan
ook voor de genodigde Heemschutters een
waar genoegen deel te nemen aan de feeste
lijke bijeenkomst door de Stichting 'Huis en
Hoef van Brabant' op 11 september 1982 aan
de voet van deze toren gehouden naar aanlei
ding van de voltooiing van de werkzaamhe
den ter conservering van dit moment.
Op het indertijd door Heemschut genomen
initiatief volgden moties van het Provinciaal
Genootschap van Kunsten en Wetenschap
pen in Noord-Brabant en van heemkundige
kringen, publikaties in het Eindhovens Dag
blad, in het weekblad Groot Eindhoven, in
het regionaal tijschrift 'Brabantia' en in het
landelijk periodiek 'Monumenten'. Van be
slissende betekens zijn daarna geworden de
activiteiten van de Stichting Huis en Hoef
van Brabant, die het conserveringsplan heeft
laten ontwerpen, de nodige subsidies heeft
aangevraagd grondtransacties heeft aange
gaan en met een geldelijk offer van ongeveer
12.000,- de toren van de ondergang heeft
gered.
Deze privaatrechtelijke rechtspersoon, die
door geen wettelijke bepaling tot conserve
ring of tot medewerking daaraan verplicht
was, verdient daarom grote waardering voor
haar moeiten en kosten ten behoeve van dit
authentiek uit de 14de eeuw daterende mo
nument.
Ofschoon deze gelukkige afloop tot voldoe
ning stemt, is het met het oog op de toekomst
van het gemeentelijk monumentenbezit in
het algemeen toch van belang de vraag te
stellen: Indien 'Huis en Hoef' nu eens niet in
staat was geweest dit monument van de on
dergang te redden, waren dan alle mogelijk
heden tot behoud van de toren uitgeput? De
ze vraag moet ongetwijfeld in ontkennende
zin worden beantwoord. Ook zonder de tus
senkomst van de stichting, zou de gemeente
Nuenen c.a. verplicht zijn geweest tot con
servering van haar oude toren, omdat de be
paling van art. 240 sub p van de Gemeente
wet de gemeenten nu eenmaal verplicht tot
onderhoud van haar eigendommen. De me
ning van de Bond Heemschut, dat deze bepa
ling ook geldt voor monumenten wordt ook
gedeeld door Gedeputeerde Staten van Zuid-
Holland, zoals blijkt uit hun circulaire van 7
januari 1976 aan de colleges van Burgemees
ter en Wethouders in deze provincie.
In deze circulaire schrijven Gedeputeerde
Staten o.a.
(vervolg op pag. 76)
